«Երբ գույնը գալիս է իմ ներսից, այն վերածվում է արտահայտչամիջոցի»
Հարցազրույց Արթուր Արիստակիսյանի հետ
«Կինոն սեր է ժապավենի հանդեպ, մոգություն, որ ստեղծվում է ժապավենի վրա», իր մասնագիտության ամենահստակ բնորոշումը հենց սա է համարում ռուսաստանաբնակ կինոռեժիսոր Արթուր Արիստակիսյանը: Հեղինակային կինոյի աշխարհում նրա կինոն միշտ ամենաբարձր գնահատականների է արժանանում, չնայած հանգամանքին, որ 58-ամյա ռեժիսորն ընդամենը երկու ֆիլմ է նկարահանել, ավելի ստույգ՝ այդ երկուսն է ավարտին հասցրել: Արթուր Արիստակիսյանի կինոյին հայ հանդիսատեսը ծանոթանալու հնարավորություն է ունեցել 15 տարի առաջ՝ երբ նրա «Տեղ երկրի վրա» ֆիլմն արժանացավ «Ոսկե Ծիրան» երևանյան միջազգային կինոփառատոնի ժյուրիի հատուկ մրցանակին: Նրա առաջին երևանյան այցն էլ «Ոսկե Ծիրանի» հրավերով էր: Երևանում նա հանդիպեց մեքսիկական կինոյի ամենահետաքրքիր ռեժիսորներից մեկին՝ Կառլոս Ռեյգադասին, որը չափազանց բարձր է գնահատում Արիստակիսյանի կինոն և արդեն տևական ժամանակ է, որ ցանկություն է հայտնել որպես պրոդյուսեր աջակցել նրա նոր ֆիլմի նկարահանմանը:
- Գրեթե 20 տարի Դուք ֆիլմ չեք նկարահանել: Եվ ասում եք, որ ամբողջ այդ ընթացքում զբաղվել եք գրականությամբ: Ինչո՞ւ միայն գրականությամբ և ի՞նչ էիք գրում:
- Ես չեմ կարող դա բացատրել, որովհետև դա իմ որոշումը չէր, դա կատարվեց իմ կամքից անկախ: Մարդու հետ մշտապես կատարվում են բաներ, որոնք իրենից կախված չեն : Այդ ժամանակ իմ մեջ ինչ-որ բան կոտրվեց, մարեց, մահացավ, իսկ նորը չծնվեց: Ես գրեթե տնից դուրս չէի գալիս, բայց գրում էի, ուսումնասիրում էի կինոյի պատմությունը և ժապավենի վրա լուսանկարչական արվեստն էի ուսումնասիրում ՝ կինո և լուսանակար՝ ժապավենի վրա: Միաժամանակ նաև դասավանդում էի մոսկովյան կինոդպրոցում, հիմա էլ դասավանդում եմ՝ դա, իհարկե որպես ապրուստի միջոց, այնտեղ վատ չեն վճարում:
- Բայց դուք նաև գրում էիք՝ ի՞նչ էր դա՝ վեպ, պատմվածք թե սցենար:
- Ես միաժամանակ մի քանի պատմություններ եմ գրում և չգիտեմ թե նրանցից որն ավելի շուտ կվերածվի սցենարի: Ես նախընտրում եմ ինքս նկարել իմ սցենարները, բայց հիմա դա շատ դժվար է, որովհետև կինոժապավենի ժամանակաշրջանն անցավ և, մնաց անցյալում: Դե այսօր դա չափազանց թանկ է Ռուսաստանում, Եվրոպայում, իհարկե, ավելի հեշտ է, բայց էլի խնդիրներ կան: Իսկ թվային խցիկի ես չեմ անցել: Բայց, գիտեք, խնդիրն անգամ փողը չէ, պարզապես ես կորցրեցի կապը ժապավենի հետ, մեր ճանապարհները բաժանվեցին, իսկ թվայինի հետ մի տեսակ չի ստացվում: Ես փորձեցի երեք ֆիլմ նկարել, բայց՝ իզուր: Հիմա կարծում եմ, ավելի շուտ՝ ուզում եմ հավատալ, որ հաջորդ տարի իմ նոր ֆիլմը կնկարեմ: Շատ գաղափարներ ունեմ, սցենարը կա, բայց էլի վստահ չեմ, չգիտեմ թե դրանից ինչ կստացվի: Մի խոսքով, դեռ չգիտեմ, թե ինչի պատրաստ կլինեմ:
- Կարծեմ այն ֆիլմի մասին եք խոսում, որի պրոդյուսերը ուզում է լինել Կառլոս Ռեյգադասը:
- Նա ինձ առաջարկել է ֆիլմ նկարել Մեքսիկայում և օգնելու է ինձ որպես պրոդյուսեր կամ էլ որպես պրոդյուսերներից մեկը: Մեր միջև պարզ մարդկային համակրանք կա, բայց ոչ աշխարհայացքի ընդհանրություն: Ինձ դուր է գալիս այն ինչ նա անում է կինոյում, կամ այսպես ասեմ՝ բոլոր նրանցից, ովքեր մրցանակներ են ստանում հայտնի փառատոններում, նա ինձ ամենաշատն է դուր գալիս: Նրան էլ դուր են եկել իմ երկու ֆիլմերը: Այո, մենք շատ տարբեր ենք, բայց, փոխադարձ համակրանք, իհարկե, ունենք: Նա պատրաստ է իմ նոր ֆիլմում ամեն ինչում օգնել ինձ : Դա կլինի մեքսիկական պատմություն, թեման մանկական և սեքսուալ ստրկությունն է: Ֆիլմի հիմքում իրական, կյանքից վերցրած պատմություն կլինի, բայց արվեստը կյանքը չէ, բոլորովին այլ բան է: Դա օրախնդիր հարցերով սոցիալական ֆիլմ չէ, ասենք թե որքան վատ բան է ստրկությունն ու սեքսուալ ստրկությունը, որ դա չի կարելի անել: Ոչ, բոլորովին այլ պատմություն կլինի՝ ուրիշ բաների մասին: Այսինքն, օգտագործելով այդ նյութը, իմ ֆիլմը կլինի միանգամայն այլ բաների մասին:
- Ի՞նչն է Ձեզ գրավում գրական շարադրանքի մեջ:
- Ինձ հետաքրքրում է բառերի փոխազդեցության էներգիան: Դա ինչ-որ պատմության պարզ շարադրանք չէ, ինձ հետաքրքիր են կերպարները, որոնք ծնվում են բառերի փոխազդեցությունից: Հիմնականում դրանք սյուժեներ են՝ կապված կինոյի հետ:
- Դուք սկզբունքորեն հրաժարվել եք նոր ստեղծվող կինոյին հետևելուց: ի՞նչ կասեք գրականության մասին:
- Այո, շատ քիչ եմ կարդում: Գիտեք, ամեն ինչ մնացել է անցյալում, ես ապրում եմ նրանով, ինչ նկարվել, գրվել է անցյալում: Եվ ես ժամանակ ու ուժ չունեմ նորերով զբաղվելու: Ես տեսնում եմ, որ աշխարհը փոխվել է, և արվեստի ժամանակը իրականում անցել է, մնացել է անցյալում: Հիմա եթե կինոյում կամ գրականության մեջ որևէ արժեքավոր բան է հայտնվում, ես դրանք եզակի բացառություններ եմ համարում: Այդ ամենն ավարտվել է 20-րդ դարի հետ միասին: Արդեն այն ժամանակ հազվադեպ էր ինչ-որ հետաքրքիր բան հայտնվում էկրանին: Եվ հիմա էլ, մեկ ձեռքի մատները բավական են հաշվելու համար ինչ-որ արժեքավոր գործեր:
- Մի՞թե որևէ արժանի ֆիլմ չեք տեսել այս տարիներին:
- Դե, իհարկե, եղել են: Բացառիկ գլուխգործոց եմ համարում Եժի Սկոլիմովսկու « Չորս գիշեր Աննայի հետ » ֆիլմը, Վասիլի Սիգարևը Ռուսաստանում նկարել է «Ապրել» ֆիլմը: Իսկ Հոլիվուդում ընդհանրապես ոչինչ չի ստեղծվում: Իհարկե, Ամերիկայում էլ կան խելոք ռեժիսորներ, լավ ֆիլմեր, օրինակ Փոլ Անդերսոնի «Վարպետը »՝ լավ, խելոք կինո է, բայց դա այն չէ, ինչը որ կար եվրոպական կինոյի Ոսկե դարաշրջանում:
- Դուք հաճախ եք ասում, որ կինո նկարելը շատ ցավագին պրոցես է, որտեղից է գալիս այդ ցավը:
- Դա ցավ չէ, այլ իրականությանը առնչվելու վախ: Այն ինչ ես ապրում եմ իրական կյանքում և արվեստում, դրանք խիստ տարբեր ապրումներ են: Ասենք սերը կյանքում և սերը՝ արվեստում, նույնը՝ ցավը կյանքում և արվեստում, դրանք տարբեր սերեր ու տարբեր ցավեր են: Մարդը, որ ինչ-որ բան է անում արվեստում, բոլորովին այլ մարդ է, քան նա ում դուք ճանաչում եք կյանքում:
- Երկու ֆիլմ եք նկարել և կարծեմ երկու անգամ էլ ցանկացել եք ամուսնանալ ձեր ֆիլմերի հերոսուհիների հետ:
- Այդպես է ստացվում: Արվեստը սկսում է ինչ-որ բաներ փոխել քո կյանքում, ինչ-որ ավերածություններ անել քո կյանքում: Երբ ես նկարում եմ դա ձգվում է տարիներ: Նախորդ ֆիլմերիս նկարահանումները ձգվել են նվազագույնը 6 տարի և, բնականաբար, այդ ընթացքում հարաբերություններ են ծնվում՝ սեր և ատելություն:
- Երբ Դուք խոսում եք կինոյի մոգության մասին, դուք նկատի ունեք սևուսպիտակ կինոն:
- Ինձ համար սևուսպիտակ պատկերումը նույնպես գույն ունի: Դա գույն է, որը չի երևում էկրանին, բայց մենք այն տեսնում ենք մեր ներսի մթության մեջ: Երբ գույնը գալիս է իմ ներսից, այն վերածվում է արտահայտչամիջոցի: Սևուսպիտակ ժապավենի վրա շատ ավելի մեծ բազմագույնություն կա:
- Ձեզ շատ է գնահատում նաև ֆրանսիական կինոյի Վարպետը՝ Ժան Լյուկ Գոդարը:
- Նա պարզապես կադր է վերցրել իմ « Ափերը» ֆիլմից: Հիմա նա նման բաներ շատ է անում: Նա կադր է վերցրել նաև Էյզենշտեյնից և արդեն 2-րդ անգամ է իմ կադրն է վերցնում: Բայց Գոդարը հիմա արդեն Նոր ալիքի Գոդարը չէ: Հիմա նա երեխայի պես խաղ է անում կինոյի հետ: Չնայած իր տարիքին նա շատ գեղեցիկ, կենդանի մարդ է և ես ուրախ եմ, որ նրան դուր է գալիս այն ինչ արել եմ:
- Անգամ ամենամեծերի մոտ լինում է ունայնության, սպառվածության ու ճգնաժամի շրջան: Հնարավո՞ր է, որ հենց այդ պատճառով այդքան երկար ժամանակ ֆիլմեր չէիք նկարում:
- Չեմ կարող ասել թե ինչու, ամեն մեկի մոտ յուրովի է: Ի վերջո, կան դեպքեր, երբ մարդը ծնվում է ասենք միայն մեկ ֆիլմ նկարելու համար: Նույն Քեն Լոուչը, նա շատ է նկարում, ամեն տարի ստանում է տարբեր մրցանակներ, հիմնականում ստեղծում է, սոցիալական ուղղվածության ֆիլմեր, բայց նրա գլուխգործոցը սոցիալական ֆիլմ չէ, այլ պատմություն է տղայի և թռչունի բարեկամության մասին: Սա ֆիլմ է, որ նա նկարել է շատ վաղուց, բայց կարծում եմ, որ եթե նա միայն այդ մի ֆիլմը նկարեր, շատ ավել լավ կլիներ: Գուցե նա այդքան ճանաչված չլիներ, բայց, օրինակ, ինձ համար դա ճգնաժամ կլիներ: Ես այդ դեպքում նախընտրում եմ չնկարել կինո: Այնպես որ մեկը ճգնաժամի ժամանակ շատ է ֆիլմեր նկարում, մյուսը՝ նախընտրում է չնկարել: Ճգնաժամը տարբեր ձևով է արտահայտվում՝ մեկը հեռանում է մասնագիտությունից, մյուսը հեռանում է կյանքից: Մարդը մեկ կյանք չէ որ ապրում է և մեկ անգամ չէ որ մահանում է: Մահը միշտ քո կողքին է, նա շնչում է քո ծոծրակին, քեզ հետ նույն ափսեից է ուտում և նույն վերմակի տակ է քնում: