Գունատ Աննան
Միայն 1950թ. գարնանը ես վերադարձա պատերազմից եւ ոչ ոքի չգտա այն քաղաքում, որն ինձ քաջածանոթ էր: Բարեբախտաբար, իմ ծնողներն ինձ գումար էին թողել: Ես մի սենյակ վարձեցի քաղաքում, այնտեղ պառկեցի մահճակալին, ծխում էի եւ սպասում, չիմանալով, թե ինչին եմ սպասում: Աշխատանքի գնալու տրամադրություն չունեի: Ես իմ տնտեսուհուն գումար էի տալիս, նա էլ ինձ համար գնում էր ամեն ինչ եւ ուտելիք պատրաստում: Ամեն անգամ, երբ նա ինձ համար սուրճ կամ ուտելիք էր բերում սենյակ, երկար էր մնում, քանի որ ինձ սիրում էր: Նրա որդին հայտնվել էր մի վայրում, որը կոչվում էր Կալինովկա: Երբ ես նրան հանդիպեցի, նա նստեց սեղանի մոտի մի աթոռակին, մութ անկյունում, որտեղ իմ մահճակալն էր տեղադրված: Այնտեղ ես ննջում էի, սիգարետը սեղմում էի պատին, ինչի պատճառով իմ մահճակալի հետեւում՝ պատին, լիքը սեւ բծեր հայտնվեցին: Իմ տնտեսուհու դեմքը գունատ էր եւ նիհար, եւ երբ մթության մեջ նրա դեմքն իմ մահճակալի վրա էր հայտնվում, ես վախենում էի դրանից: Սկզբում ես մտածում էի, որ նա խելագար է, քանի որ նրա աչքերը շատ լուսավոր եւ մեծ էին, եւ նա միշտ ինձնից իր որդու մասին էր հարցնում. «Զգույշ եղեք, Դուք նրան չեք ճանաչում: Վայրը կոչվում է Կալինովկա, Դուք այնտեղ չե՞ք եղել»: Բայց ես երբեք չէի լսել այդ վայրի մասին, որը կոչվում էր Կալինովկա, եւ ամեն անգամ, շրջվելով դեպի պատը, ասում էի. «Ոչ, իսկապես ոչ, ես չեմ կարողանում դա հիշել»: Իմ տանտիրուհին խելագար չէր, նա մի շատ կարգապահ կին էր, եւ ինձ ցավ էր պատճառում, երբ նա հարցեր էր ուղղում ինձ: Նա ինձ հաճախ էր հարցեր տալիս, օրական երկու անգամ, եւ երբ ես նրա մոտ՝ խոհանոց էի գնում, ստիպված էի տեսնել նրա որդու նկարը, մի խայտաբղետ լուսանկար, որը կախված էր բազմոցի գլխին: Նա մի ծիծաղկոտ, գունատ երիտասարդ էր եղել, եւ գունավոր լուսանկարում նա կրում էր հետեւակազորի զինվորի համազգեստ:
«Մինչեւ զորացրվելը նա եղել է կայազորում», - ասաց իմ տանտիրուհին: Դա մի կիսանկար էր: Նա կրել էր պողպատյա սաղավարտ, եւ նրա հետեւում հստակ նկատելի էր մի ավերված դարպասի բուտաֆորիան, որը շրջափակված էր արհեստական ճյուղերով:
«Նա տրամվայի վագոնավար էր, մի ջանասեր երիտասարդ էր», -ասաց իմ տանտիրուհին: Եվ ես ամեն անգամ վերցնում էի շատ լուսանկարներ, որոնք դրված էին մոտակա սեղանին՝ լաթի եւ թելի կծիկների միջեւ: Ես ստիպված էի վերցնել նաեւ շատ լուսանկարներ. դպրոցական խմբային լուսանկարներ, որոնցում ամեն մեկը նստել էր առջեւում՝ իր թերթաքարե տախտակը պահելով ծնկների արանքում, իսկ ամեն մի տախտակին գրված էր մի V!, այնուհետեւ՝ մի V!!!: Առանձնահատուկ կարմիր թելով էին կապված համատեղ նկարները. մի ծիծաղկոտ երեխա՝ ֆրակատիպ սեւ կոստյումով, ձեռքին պտտվող մոմով, կանգնել էր մի ցուցապաստառի առաջ, որում պատկերված էր ոսկե գավաթ: Հետո տեսնում ենք նկարներ, որոնցում նա պատկերված է որպես խառատի հաստոցի առջեւ կանգնած փականագործի աշակերտ, որի դեմքը մրոտված է, իսկ ձեռքերով խարտոցն է ամրացնում:
«Դա իր համար ոչինչ էր, ամեն ինչ դժվար էր»,- ասաց իմ տանտիրուհին: Եվ նա ինձ ցույց տվեց որդու վերջին նկարը, որտեղ նա դեռ զինվոր չէր: Նա տրամվայի վագոնավարի համազգեստով կանգնած էր վագոնի կողքին, վերջին կայարանի 9-րդ գծում, որտեղ երկաթգիծը թեքվում է: Ես ճանաչեցի լիմոնադի կրպակը, որտեղից ես այնքան հաճախ սիգարետ էի գնում, երբ դեռեւս պատերազմ չկար: Ես ճանաչեցի բարդիները, որոնք այսօր դեռ այնտեղ կանգնած էին, տեսա շքեղ ամառանոցը, որի շքամուտքին կանգնած էին ոսկե առյուծները, եւ որոնք այսօր այնտեղ չեն, եւ ինձ դուր եկավ մի աղջիկ, որի մասին պատերազմի ժամանակ հաճախ էի մտածում: Նա հիասքանչ էր, գունատ, նեղ աչքերով եւ վերջին կանգառի 9-րդ գծում նա միշտ բարձրանում էր երկաթգծով: Ամեն անգամ ես շատ երկար հայացք էի նետում լուսանկարին, որում երեւում էր իմ տանտիրուհու որդին վերջին՝ 9-րդ կանգառում, եւ ես մտածում էի շատ բաների մասին. մտածում էի աղջկա մասին եւ այն օճառի գործարանի, որտեղ ես այդ ժամանակ աշխատում էի: Ես լսում էի երկաթգծի ճռճռոցը, տեսնում էի կարմիր լիմոնադը, որն ամռան տապին խմում էի կրպակում, կանաչ սիգարետի պաստառները եւ կրկին աղջկան:
«Հավանաբար Դուք իրեն չեք ճանաչել», -ասաց իմ տանտիրուհին: Ես գլուխս թափահարեցի եւ լուսանկարը հետ դրեցի ստվարաթղթին: Դա մի փայլուն լուսանկար էր, եւ ես նորից նայեցի նրան, չնայած ութ տարվա վաղեմություն ուներ.«Ոչ, ոչ, դա իսկապես Կալինովկան չէ»: Ես ստիպված էի հաճախ նրա հետեւից գնալ խոհանոց, եւ նա հաճախ գալիս էր իմ սենյակը: Ամբողջ օրը ես մտածում էի այն մասին, թե ինչն էի ցանկանում մոռանալ: Ես մտածում էի պատերազմի մասին, եւ իմ սիգարետի մոխիրը թափ էի տալիս բարձի հետեւում, իսկ պատի կողմից ճնշում էր տապը: Երբեմն, երբ երեկոները ես պառկում էի այնտեղ՝ սենյակում, կողքից լսում էի մի աղջկա քայլերի ձայնը, կամ լսում էի մի հարավսլավացու, որը բնակվում էր խոհանոցի կողքի սենյակում, լսում էի նրա նզովքը՝ լույսի անջատիչը փնտրելիս, մինչեւ որ նա գալիս էր իր սենյակը: Երբ ես երեք շաբաթ բնակվեցի այնտեղ եւ Կառլի նկարը հիսունհինգերորդ անգամ վերցրեցի ձեռքս, նկատեցի, որ տրամվայի վագոնը, որի առջեւ նա դրամապանակը ձեռքին կանգնած էր ծիծաղելով, դատարկ չէր:
Առաջին անգամ ես ուշադիր հայացք նետեցի լուսանկարին եւ նկատեցի, որ ծիծաղող աղջիկը լուսանկարվել էր վագոնի ներսում: Նա գեղեցկուհի էր, ինչի մասին ես հաճախ եմ մտածել պատերազմի ժամանակ: Տանտիրուհին եկավ ինձ մոտ, ուշադիր հայացք նետեց դեմքիս եւ ասաց. «Դուք նրան ճանաչո՞ւմ եք, ինչպե՞ս»: Հետո նա մտավ իմ հետեւը, իմ ուսի վրայով հայացք նետեց նկարին, եւ նրա հավաքված գոգնոցի տակից իմ թիկունքին փչեց թարմ սիսեռի բույրը:
«Ոչ, բա աղջի՞կը», - ասացի ես կամացուկ:
«Աղջի՞կը: Նա նրա հարսնացուն է, բայց շատ լավ է, որ հաճախակի իրար չեն տեսնում», - ասաց նա:
«Ինչո՞ւ», - հարցրեցի ես: Նա ինձ չպատասխանեց, հեռացավ ինձնից, նստեց պատուհանի մոտի աթոռին եւ կեղեւահան արեց սիսեռը: Առանց ինձ նայելու՝ նա հարցրեց. «Դուք ճանաչե՞լ եք այս աղջկան»: Ես վերցրեցի լուսանկարը, հայացք նետեցի իմ տանտիրուհուն եւ նրան պատմեցի օճառի գործարանի մասին, վերջին՝ 9-րդ կանգառի եւ գեղեցիկ աղջկա մասին, որը միշտ այնտեղ էր իջնում:
«Ուրիշ ոչինչ չունե՞ք հարցնելու», - ասաց նա:
«Ոչ», - ասացի ես: Նա սիսեռը գլորեց ալրամաղի մեջ, պտտեց ջրի ծորակը, եւ ես միայն տեսա նրա նիհար թիկունքը:
«Երբ Դուք նրան կրկին տեսնեք, հասկացրեք, թե որքան լավ է, որ իրենք իրար այդքան հաճախ չեն տեսե»:
«Կրկին տեսնե՞մ», - հարցրեցի ես: Նա գոգնոցով չորացրեց իր ձեռքերը, մոտեցավ ինձ եւ ձեռքիցս զգույշ վերցրեց լուսանկարը:
Նրա դեմքը նիհարել էր, աչքերը նայում էին իմ շուրջը, բայց նա իր ձեռքը կամացուկ դրեց իմ ձախ թեւի վրա:
«Դուք ապրում եք նրանց կողքի սենյակում, Աննայի կողքին: Մենք միշտ նրան անվանում ենք գունատ Աննա, քանի որ նրա դեմքը սպիտակ է: Դուք իսկապե՞ս նրան դեռ չեք տեսել»:
«Ոչ: Ես նրան դեռ չեմ տեսել, հավանաբար երկու անգամ լսել եմ նրա մասին: Ի՞նչ է պատահել նրա հետ»,- հարցրեցի ես:
«Ես հաճելի բան չունեմ ասելու, բայց ամեն ինչ ավելի լավ է, Դուք դա գիտեք: Նրա դեմքն ամբողջովին ավերված է, լիքը սպիներ կան: Նա օդի ճնշմամբ նետվում է դեպի ցուցափեղկ: Դուք նրան երբեք չեք ճանաչի»: Երեկոյան ես երկար լսեցի նրա քայլերի ձայնը, բայց առաջին անգամ խաբեցի ինքս ինձ: Նա մի բարձրահասակ հարավսլավացի էր, որն ինձ զարմացած էր թվում, երբ ես այդպես հանկարծակի մղվում էի դեպի տախտակը: Ես տարակուսած ասացի՝ բարի երեկո եւ հետ գնացի իմ սենյակը: Ես փորձում էի պատկերացնել նրա դեմքը սպիներով, բայց դա ինձ չհաջողվեց. միշտ, երբ ես նայում էի, երեւում էր սպիներով գեղեցիկ մի դեմք: Ես մտածում էի օճառի գործարանի մասին, իմ ծնողների եւ մի աղջկա մասին, որի հետ հաճախակի շրջագայում էի: Նրա անունն Էլիզաբեթ էր, բայց թույլատրում էր իրեն Մութց անվանել. երբ ես նրան համբուրում էի, նա միշտ ծիծաղում էր, եւ ինքս իմ աչքին հիմար էի թվում: Պատերազմի ժամանակ ես նրան փոստային բացիկներ էի գրել, եւ նա իր փաթեթավորած ծանրոցներն էր ուղարկում: Նա ինձ ուղարկում էր սիգարետներ եւ թերթեր, իսկ իր նամակներից մեկում գրել էր. «Ձեզ արդեն սպասվում է երեք հաղթանակ, եւ ես այնպես հպարտ եմ, որ դու իմ կողքին ես»: Բայց ես հպարտ չէի, որ իր կողքին եմ, եւ երբ ես արձակուրդ ստացա, ոչինչ չգրեցի այդ մասին եւ գնացի սիգարետ վաճառողի դստեր հետ, որը մեր տանն էր բնակվում: Ես սիգարետ վաճառողի դստերը տվեցի օճառը, որն ես իմ ֆիրմայից էի ստացել: Մենք միասին գնացինք կինո. մի անգամ, երբ նրա ծնողները հեռու էին, նա ինձ հետ վերցրեց իր սիգարետը, եւ մթության մեջ ես նրան սեղմեցի թախտին: Եվ մինչ ես նրան թեքեցի մի կողմ, նա լուսանկարեց լույսը, խորամանկ ծիծաղեց ինձ վրա, եւ ես ծակող լույսի միջով պատից կախված տեսա Հիտլերին: Դա մի գունավոր լուսանկար էր, որում Հիտլերի շուրջը՝ կարմիր գույնի պաստառներին, մարդկային սրտի ձեւով կոպիտ դեմքեր էին կախված, իսկ փոստային բացիկներն ամրացված էին ճամփորդական ասեղներով, մարդիկ կրում էին պողպատյա սաղավարտներ, եւ այդ բոլորը կտրված էին պատկերներից: Ես թողեցի աղջկան թախտին պառկած, նետեցի սիգարետը եւ դուրս եկա այնտեղից: Ավելի ուշ երկու աղջիկ պատերազմի մեկնելիս ինձ գրեցին փոստային նամակներ, եւ քանի որ ես ինձ վատ էի զգում, չպատասխանեցի: Ես երկար սպասեցի Աննային, մթության մեջ ծխեցի սիգարետներ. հընթացս մտորում էի շատ բաների մասին, եւ երբ բանալին պտտվեց կողպեքի մեջ, ես երկչոտ կանգնեցի եւ նայեցի նրա երեսին: Ես լսեցի, թե ինչպես նա փակեց իր սենյակի դուռը, կամացուկ երգելով այս ու այն կողմ գնաց, իսկ ավելի ուշ ես վեր կացա եւ սպասեցի՝ կանգնած հատակին: Սենյակում հանկարծակի լռություն տիրեց, նա այս ու այն կողմ չգնաց, չերգեց, եւ դրանից իմ մեջ վախ արթնացավ: Ես երկար ժամանակ լսում էի հարավսլավացուն, որն իր սենյակում կամացուկ մրթմրթալով այս ու այն կողմ էր գնում, լսում էի իմ տանտիրուհու խոհանոցում ջրի եռալը: Աննայի սենյակում, սակայն, լռություն էր տիրում, եւ իմ բաց դռան միջով ես տեսնում էի պաստառին թափված բազմաթիվ ճմռթված սիգարետների սեւ հետքերը: Բարձրահասակ հարավսլավացին պառկած էր մահճակալին, նրա քայլերի ձայնը ես չէի լսում, լսում էի միայն մրթմրթոցը: Իմ տանտիրուհին խոհանոցում չէր եռացնում ջրի թասը, լսում էի միայն ֆշշոցը, երբ տանտիրուհին սուրճի թասի կափարիչն էր բարձրացնում:
Աննայի սենյակում, ինչպես միշտ, խաղաղ էր: Ինձ դուր եկավ, որ ավելի ուշ նա ինձ ամեն ինչ պատմեց, այն ամենն, ինչ մտածում էր. նա պատմեց այդ ամենն այն ժամանակ, երբ ես կանգնած էի դռան առջեւ: Ես ուշադիր նայում էի դռան կողքի շրջանակում տեղադրված նկարին. այնտեղ պատկերված էր մի արծաթյա, թույլ լուսավորված ծով, որից դուրս էր գալիս թաց, շիկահեր ջրահարսը, որը ծիծաղում է կանաչ թավուտների մեջ թաքնված գյուղացի տղայի վրա: Ես կարողացա ջրահարսի ձախ կրծքի կեսը տեսնել, նրա պարանոցը շատ սպիտակ էր եւ մի քիչ երկար: Ես ոչինչ չգիտեի, բայց ավելի ուշ իմ ձեռքը դրեցի դռան բռնակին, եւ մինչ կսեղմեի բռնակը եւ կամացուկ կբացեի դուռը, հասկացա, որ Աննան հրապուրիչ է. նրա դեմքն ամբողջովին երկնագույն փոքրիկ սպիներով էր ծածկված, սենյակից գալիս էր սնկերի հոտը, որոնք նա տապակում էր թավայում: Ես մի կողմ թողեցի դուռը, ձեռքս դրեցի Աննայի ուսին եւ փորձեցի ծիծաղել:
Գերմաներենից թարգմանեց՝ Թագուհի Հակոբյանը