Հարյուր վերնագիր
Այս պատմությունը կարող էր և սկսված չլինել, բայց նաև կարող էր սկսված լինել անհիշելիորեն վաղ ժամանակներում, երբ ճանապարհները մեկ էլ տեսար հանդիպեցնում էին Նրան, բայց Ինքը երկինքներից դեռ ցած իջած չէր լինում, չէր նկատում Նրան ու Իր հանդիպումները երկինքներում էր պատկերացնում…
Սա մի պատմություն է, որում իրականն ու անհավանականը մեկտեղված են. որտեղ է վերջանում և որտեղ է սկսվում դրանցից յուրաքանչյուրը՝ ոչ Նա գիտեր, ոչ էլ Ինքը: Ու ապրում էին նույն արևի տակ, այլ ճամփաների նույն խաչմերուկում…
Նա հազար դիպվածների ու հազար սեր ու հիասթափությունների միջով եկել հասել էր Իրեն, դեմ էր առել ու առաջ գնալ կարծես թե չէր ստացվում: Եթե չհաշվենք ճանապարհին հանդիպած անդիմակայելի դյութիչ պատահարները, որոնք առժամանակ Նրան տանում էին իրենց հետևից, մի կարգին քամում-սպառում, ապաև ուղարկում հաջորդ արկածի գիրկը:
Իսկ մինչև կսկսվեր հերթականը, Նա վերադառնում էր կանաչ արահետով, ուր մեղքը խառնված էր սրբությանը, լացը վիճակ էր, խինդը՝ դրվագ, սիրտն ալեհույզ էր, հոգին թեթև-թեթև՝ զեփյուռի նման, որ մեկ էլ փչում է, առնում ու տանում՝ մեռցնելով ցանկությունը վերադարձի…
Ես կշրջանցեմ այն բոլոր բառերն ու խոստումները, որ միմյանց հավաստիացնում են սիրող սրտերը, որ մի մոլորակ դարձնում են իրենցը, ներկում զմրուխտ կանաչ, անունը դնում Կանաչ Բացատի Թագավորություն, ու հյուսում են այն անմեռանելի շարականը, որ սրտեր է պարուրում, գոցված դռներ է բացում, ջրազուրկ հոգիներին բյուրեղյա շիթեր է հեղում, ասում է՝ այս եմ կարող, այս եմ անում, այսքանն եմ կարողանում, այսքանն եմ տալիս:
Կարող եք՝ ավելին արեք, կարող եք՝ ավելին տվեք…
***
Ինքը կարծում էր՝ կյանքն ավարտվել է, երգը՝ լռել, գույները՝ միախառնվել սևերանգի մեջ:
Ինքն ընտելացել էր անբնական մի վիճակի. որ տանտերը ցավն է, Ինքն՝ ունեզուրկ տնվոր, որն սպասում է վերջին մարումին…
Իսկ Նա հենց այդ տեղերում էր եղել, այդ տեղերով անցնել էր կարողացել, Նա էլի ինչերով կարողացել էր անցնել…
Ու եկել էր…
Շատ բան պետք չեղավ: Ավետաբաղձ դիպվածը քանդեց հոգու կաշկանդները:
Երեք բառ…
Չէ, ձեր իմացած երեք բառը չէ, որ կինոներում ու գրքերում երբեմն թեթև, երբեմն հոգեհան ապրումներից հետո ասում են միմյանց Նա-ն ու Նե-ն: Սա այն պատմությունը չէր, որ նման պարզունակ ու ենթադրելի սկիզբ ու շարունակություն պիտի ունենար: Նման ընթացքի դեպքում չէին գրվի այս ներքին լարումի մեջ պահող տողերը:
Այլ բան ասաց:
Ասաց՝
-Քեզ բառ կդարձնեմ:
Ու մանրամղեղ անձրևի ներքո, անցնող-դարձողի աչքերի առաջ, Վերինին ի տես մի պաչիկ դրեց դեպի սիրտ տանող երակի վրա…
Անմեղ լուսավոր,
Կրքազուրկ թեթև,
Քնքուշ հոգեբույր,
Կանաչ մեղեդի,
Սփոփանք սրտիկ,
Բալասան պաչիկ…
Ու քանդվեց Ինքը: Էլ ինչ վերջին մարում, էլ ինչ տանտեր ու տնվոր: Ինքն աշխարհի տերը դարձավ: Մի վայրկյան, մի չքնաղ դրվագ, գալիքաչափ արար, ի՜նչ ցանկալի ինքնամոռացում…
***
Հետո սպասում եղավ, բաժանում ու հեռուներ: Յոթ սար ու յոթ ձոր, յոթ ճանապարհներ, որ երկար, շատ երկար փակ մնացին Իր դեմ: Յոթն անգամ յոթ կարոտ ու ցավ, խանդ ու ձաղկում, մեռելային լռություն…
Ու այդ ամենի մեջ չեղավ մի օր, որ մարեր Նրա դարձին սպասող հավատը…
Խորհուրդներ եղան, խրատներ եղան, այլոց փորձ ու փորձառության հարյուր ու մի պատմություն լսեց-կարդաց ու անցավ…
Իր պատմությունը ոչ մեկինը չէր:
Լսածներից ու կարդացածներից ոչ մեկը Իրենը լինել չէին կարող: Սրտի զարկերը դարձ էին նկարում, ընդելուզված հուշերը դարձ էին նկարում, հորիզոնները կանաչ էին ու դարձ, ծիածանները հանդիպումի գունավառ առագաստներ էին, սև ամպերն անգամ՝ ավետաբերներ, ցավերը՝ վաղանցիկ, ժպիտները մանկությունից պահած քարկտիկներ էին, հայացքախաղը՝ կանաչ տրոլեյբուս էր, որ չէր հեռացնում, միայն բերում էր…
Ու բերեց…
Այն էլ ինչպես…
Այն էլ երբ…
Դարձը հորինել էր հազար ու մի անգամ:
Մեկ սպասել էր հոկտեմբերի իննի կանգառում…
Մեկ Նա կանգնած էր եղել կանաչ տրոլեյբուսի Իր կանգառի դիմացի մայթին…
Մեկ երգի վերջին տողում, թե՝ ջրերը լուր չեն բերում՝ դռան թակոց էր լսել, բացել դուռը, կանգնել ու քարացել…
Մեկ պատուհանագոգի աղունիկների հետ զրուցելիս էր եղել, ու զրույցը կիսատ էր մնացել, ու ներս էր մտել Նա՝ աղունիկասիրտ մի սեր-խոստումով…
***
Բայց չէ՞ որ սա սովորական պատմություն չէր, որ հորինումներից մեկնումեկը իրականություն դառնար:
-Տա՞նն ես: Պատասխանը չուշացնես: Քսան րոպեից կլինեմ:
Այ այսպես էր եղել առաջին դարձը:
Ասես չէին եղել հալումաշ անող գիշերցերեկներն ու խանդի մարգերում գցած կասկածները: Ասես երեկ էր եղել, հիմա էլ այսօր է, վաղն էլ է գալու, ու միշտ է լինելու…
Բառեր չասվեցին, բացատրություն չեղավ, օտարումի դադար չկար:
Ոչինչ չեղավ, ու ամեն ինչ եղավ…
Աշխարհը տեղափոխվեց Կանաչ Բացատի Թագավորություն: Օդը խնկարկում ու աղոթք դարձավ, օրերի աշունը նահանջեց, գարնանացած վերուվարումներով լցվեց անձկությունից կծղած մարմինը:
Իսկ հոգին…
Հոգին թևեր առավ՝ բացվեց: Մեկը մյուսի հետևից ծնվեցին հոգեբույր ու սիրավառ արարումները: Բացվեց Ինքն Իր մեջ, բացվեց Ինքը Նրա դեմ, տիեզերական անմեկնելի համատարածը եկավ լցվեց պատերից ներս:
Ամեն եկող օր ավելի գունեղ եղավ, քան անցնողները:
Զգում ու հասկանում էր, թե ինչպես է Ինքն հեռանում Իրենից, այն մեկից, որ գործած ու չգործած մեղքերի մեջ էր խորտակել հոգին և ընդունել էր գոյատևումը կյանք բառի տեղակ:
Հիմա գիտեր՝ որտեղ դնել ոտքը, որ չսայթաքի, հիմա հասկանում էր տվածի ու տարածի խորհուրդը, հասկանում էր Ինքն Իրեն, չէր խնայում բառ ու գգվանք, Նրանով էր սկսվում ու Նրանով շարունակվում…
***
Ամեն հեռացում թերթիկներ էր թափում կարոտախեղդ օրերի վրա: Այդ անգամն էլ բացառություն չէր: Հետո պիտի լիներ երկրորդ դարձը: Իսկ երկրորդ և առաջին դարձերի արանքում Ինքը պիտի աշխատեր չմեռնել:
Նա էր գրում…
-Թռչուն հագած մի կին անցավ իմ ներսերով,
Սրտիս խորքից կապույտ կաթեց
Մութ գիշերվա խորախորհուրդ անդունդի մեջ:
Ես վեր ելա իմ խումհարից, բայց կինը չկար…
Հերթական թերթիկից հետո էլ Ինքը կար, ու ստացվում էր չմեռնելը:
Միայն թե ահեղ օրեր էին կախվել ժամանակի վրա, սպասումների վրա, վերադարձների վրա, խոստումների վրա: Նա չկար, ինչպես որ չկային այն հազարավորները, որ կանգնել էին սահմանագծին Կյանքի ու Մահվան:
Երբ հերոսություն էր մեռնե՞լը, թե՞ ապրելը:
Ինքը կորցնում էր Իր և Նրա կապի տիեզերականությունը: Բանականությունը մեկ էլ մթագնում էր. հայացքի դիմաց՝ միայն զարկված խրամատներ, և գոռում էր տղան՝ ով այս դիրքը հանձնի….
Մարտեր էին ամենուրեք:
Ծանր մարտեր էին իր ներսերում էլ, որոնցից բոլորում պարտվում էր ինքը:
Տարածքում գործող նորակառույց եկեղեցին դարձել էր ոտքի ճանապարհ: Ինքը, որ երբեք պատարագներին չէր ծնկում, չէր պահում ամբողջ կարգը, անգամ երբեմն կիսատ էր թողնում ու դուրս գալիս՝ աշխարհիկ գործերին կարևորություն տալով, հիմա մտնում էր Տիրոջ աչքից ամենաթաքուն անկյունը, ծունկի էր իջնում ու մրմնջում իր իմացած հոգևոր բոլոր պատառիկները, ապա ինքն էր տեքստեր ասում ու ամեն անգամ՝ ավելի դառն ու հուսահատ, ավելի ցավոտ ու անմխիթար:
Չէր խաղաղվում: Հոգին տուրուտափում էր, հասած լուրերը՝ օրհասական, վշտի կծիկ էր յուրաքանչյուր նյարդով: Կորցրել էր Նրա հետ ներքին զորեղ կապը, որով, այն երբ էր, Իրեն էին հասնում Նրանից պոկված հույսի ալիքները:
Չէր զգում ու չէր տեսնում…
Առաջին անգամ հեռացումների ու դարձերի մեջ Ինքը կորցրել էր ներքին երկխոսության թելը:
Նա չկար…
Չէ, այսինքն՝ Ինքը չկար…
Հետո եղավ այն, ինչ որ եղավ:
Լուսաբացները միայն զարկված խոստումներ էին բերում:
Համատարած Այրիացում, համատարած Եռաբլուր, համատարած Հայրենազրկում:
Անիծյալ լինես, պատերազմ՝ կրկնում էր օրը հազար անգամ:
Երբ միաժամանակ 20-30 եռագույնածածկ դրված էին լինում Եռաբլուրում, ու ոտքերն առաջ չէին գնում, թե մեկին մոտենար:
Էլ չէր փրկում Տեր ողորմյան, էլ չէր փրկում, լերդացած ցավը տանել չէր լինում…
***
Երկրորդ դարձն անիրական էր: Այնքան, որ անգամ մի ժպիտ սարքել չէին կարողանում:
-Մի հարցնի ոչինչ:
-Մի ասա ոչինչ:
-Պատասխաններ չունեմ:
-Հարցեր չունեմ:
-Պիտի գայի՞…
-Պիտի՛ գայիր…
-Թռչուն հագած մի կին
Ինձ թափում է խորքերի մեջ, ջրի նման,
Իմ հեռացման ժամանակի վերջին պահին…
-Դու իմ ներսը ինձնից հանել, ծավալել ես մղձավանջի մակերեսին…
-Ես չկամ, չեմ եղել, ու վերջ…
-Քո վերջը մնալու է իմ մեջ…
-Թե հանես քո ներսից, կդառնամ տխրության ու մահվան ելևէջ…
-Թե դու չլինես, կդառնամ անոթ՝ անանցյալ, սնամեջ…
***
Նա բնավ էլ անփույթ չէր, սակայն լինում էր, որ գնալուց հետո Ինքը բազկաթոռի վրա կամ հատակին ընկած մանրադրամ էր գտնում կամ որևէ գրոտած-ծալծալված թերթիկ: Թերթիկներն այլ բան չէին լինում, քան վերջը դեռ չգտած տողարձակումներ: Համբուրում էր թղթերը, հետո վերջ հորինում, հետո տեղավորում դրանք թռչնագիր մատյանում, որում իրենց խելացնոր սիրավեպն էր շարունակվում: Պահում էր մինչև Նրա հաջորդ այցն ու մի երկու խրատականից հետո, թե՝ ի՜նչ անփույթի մեկն ես, հանում էր մատյանի միջից, ցույց տալիս, ապա կարդում, որոնցից ոչինչ, գրեթե ոչինչ չէր հիշում Նրա գինեբույր հոգին, ու նորից դնում էր տեղը:
Դրանք Իրենն էին ու միմիայն Իրենը…
***
Հիշո՞ւմ եք այն անդիմակայելի պատահարների մասին, որոնք երբեմն հանդիպում էին Նրա ճանապարհին, և Նա հեռանում էր առժամանակ, քանի դեռ նորի դյութանքը չէր սպառում կախարդանքը ու չէր մարում…
Երբ հանդիպեցին առաջին անգամ, Նա ասաց Իրեն.
-Դու չես զգա իմ հեռանալը: Դա կլինի անարցունք, անցավ, երբ արդեն ընտելացած կլինես դրան:
-Ասել կուզես՝ իմ մեռնումից հետո…
-Թող այդպես հնչի: Մահը չէ՞ որ շարունակություն է: Ախր ասել եմ քեզ, որ կա մահից անդինը, ու այնտեղ էլ մենք միասին ենք լինելու…
***
Այնպես չէր ուզում բաց թողնել Նրան:
Սովորաբար այնքան էր կանգնած մնում փակ դռան հետևում, մինչև կմարեր վերջին ոտնաձայնը:
Փլվեց բազկաթոռի մեջ: Ինչո՞ւ էր տագնապած: Սիրտը պոկվում էր տեղից: Ի՞նչ էր կատարվում: Չէ՞ որ հարյուրումեկ անգամ ճանապարհել ու դիմավորել էր Նրան:
Իսկ Նա: Նա ինչո՞ւ չէր ուզում բաց թողնել Իրեն: Ասես վերջին անգամի գրկախառնում լիներ…
Հայացքն առավ մոխրամանի կողքին դրված թղթին: Սա ուրիշ էր: Ընկած կամ պատահական թողած չէր, ծալծալված էլ չէր: Կոկիկ երկծալ թերթ էր, ոչ թե թերթիկ:
Ձեռքը մեկնեց:
Ինչո՞ւ էր դողում ձեռքը:
Բաց արեց ծալված թերթը:
Առաջին պահ մանր գրված տառերը շփոթեցրին:
«Ես հեռանում եմ: Այս անգամ պատահարը զորեղ է Մեզանից: Ես քեզ եմ թողնում այն հազարավոր տողերը, որոնք հեղվել են իմ ու քո հոգիների լույսից: Անկաշկանդ, թեթև, բնական, բայց արդեն սպառված: Համոզված եմ՝ կանցնեն մեռնումի առաջին օրերն, ու դու կընտելանաս, ավելին, կհասկանաս, որ սա բաժանումներից ամենագեղեցիկն է, ամենակատարյալը: Ես քեզ թողնում եմ հարյուր վերնագիր, որոնցից ինը դու արդեն գրել ես: Երբ կհասնես հարյուրերորդին, իրար կժպտան մեր հոգիները, ու ես նորից, առաջին անգամի նման, կշշնջամ՝
-Ի՜նչ շքեղ կին ես, քեզ բառ եմ դարձնելու…»:
Մանր գրվածներն այն իննսունմեկ վերնագրերն էին, որ թողել էր Նա Իրեն:
Պիտի գրվեր հարյուրերորդը, ու լրումից հետո պիտի հասնեին իրենց Բաղձալի գրկախառնումին. սա էր այս տարօրինակ պատմության տարօրինակ պայմանը:
***
Հաջորդ լուսաբացին, դեռ աստղերը չցրված, Ինքը գրասեղանի մոտ էր, կանաչ գրիչը ձեռքին, թռչնագիր մատյանի դիմաց…
Գեղեցիկ Մարգարյան