Իմ հայրենի ճնճղուկները
Առավոտյան մտա պատշգամբ՝ Արևին հանդիպելու: Վերջերս նա հազվադեպ հյուր է, հետևաբար, ես էլ հաճախ չեմ ուրախացնում պատշգամբիս ճաղերին ու խաղողի վազերին իմ ներկայությամբ և չգիտեմ՝ խաղողի հուշի՞ց, թե՞ իմ բացակայությունից են չորանում: Դուռը բացելն ու թռչունների թևերի անսպասելի թրթռոցի աղմուկն ինձ ստիպեց ետ ընկրկել: Մարդկային ձայնից թերևս չվախենայի, որովհետև մարդկային թևերը ձայն չեն արձակում: Երեքն էին կամ չորսը, աղմուկով թռան-փախան: Ինձ մի տեսակ մեղավոր զգացի. ակնհայտորեն վախեցրեցի նրանց: Հավանաբար սեփականաշնորհել էին պատշգամբս՝ վստահ լինելով, որ այնտեղ մարդ չկա ապրող ու անակնկալի եկան իմ մտնելուց կամ ուղղակի ինձնից վախեցան: Վերջինը, թերևս, ավելի հավանական է: Հիվանդ լինելուս պատճառով քանի օր է տնից դուրս չեմ եկել՝ ո՛չ կարգի եմ բերել ինձ, ո՛չ հարդարվել: «Սա՞ ով է,- երևի զարմացան ճնճղուկներս ու գլխապատառ եղան,- իսկ որտե՞ղ է այն բարետեսը, էլ չկա՞, հա՞»... Եթե ես էլ հանկարծ նայեի ինձ հայելու մեջ ու տեսնեի գզգզված մազերս ու կիսաուռած աչքերս, ես էլ կվախենայի, ուր մնաց՝ նրբազգաց ճնճղուկները... Դրա համար էլ չեմ նայում հայելուն: Մի քիչ վախկոտ եմ ես:
Շա՛տ եք երկչոտ, թռչնակնե՛ր հայրենիքիս: Ես դա հասկացել եմ դեռ անցյալ ամառ՝ Շվեյցարիայում եղածս ժամանակ: Ինչպե՞ս: Լավ, քանի դեռ Արևը քաղցր աչքով է նայում ինձ՝ չեմ մրսում, կնստեմ այս աթոռակին ու կպատմեմ: Իսկ դուք ուր կուզեք նստեք, միայն՝ ո՛չ գլխիս: Շնորհակալ եմ: Ուրեմն այսպես:
Լոզանն ինձ համար առանձնապես չտարբերվեց տեսածս փոքրիկ եվրոպական քաղաքներից: Բայց այստեղ կար Beau Rivage կոչվող չքնաղ մի տարածք՝ հանգստի ու ժամանցի վայր՝ հյուրանոցային համալիրով, դրսի ու ներսի տեսարժան վայրերով: Բացօթյա սրճարանի համար ճոխ էր, բայց ամենևին ոչ պարտադրող կամ ճնշող: Աղմուկ չկար, ցերեկային արևն էլ բարեհաճ էր: Նման հարուստ, բայց խաղաղ միջավայրն ինձ համար դուրեկան է, որովհետև այդպիսի համադրություն շատ չի հանդիպում: Ուղեկիցս, որը ստանձնել էր քաղաքն ինձ ցույց տալու ազնիվ առաքելությունը, նույնպես հայ էր: Մայրիկիս միջոցով էինք ծանոթացել, մայրս նրան օգտակար էր եղել շատ կարևոր մի հարցում: Շարունակ հարցնում էր մայրիկիս առողջության մասին, ու ինքն էլ ամենայն մանրամասնությամբ պատմում իր մոր առողջական խնդիրների մասին: Ու շատ շնորհակալ եմ, որ իր առողջական խնդիրներից էլ չէր խոսում. անխոս՝ հիանալի մարդ է: Տեղավորվում ենք սրճարանի մի հատվածում, ու ես ինձ շատ հարմարավետ եմ զգում: Ինչքա՜ն բան կարող էի գրել այստեղ: Կուզեի ապրել մոտակայքում ու հաճախ գալ այստեղ՝ լռելու: Ուղեկիցս շարունակում է խոսել մեր մայրերից ու սուրճ է պատվիրում՝ ընդեղենով: Ընդեղենը գեղեցիկ են մատուցում: Սիրում եմ գեղեցիկ բաներ, անգամ, եթե ենթակա է մոտալուտ ավերմանը՝ ուտելուն: Մեր խոսակցության թեման արդեն ազգային կերակրատեսակների ուղղությունն էր բռնել, երբ մի ճնճղուկ եկավ, տեղավորվեց սեղանին, վերից վար մի զննող հայացք գցեց վրաս, ապա մի ամբողջական պնդուկ առավ բերանն ու թռավ: Հա, հենց այդպես: Ճիշտ է, ես հանկարծակիի եկա, բայց դա ինձ զվարճացրեց: Ինքս դեռ չէի հասցրել օգտվել դրանցից: Հուսով եմ էգ էր. ladies-first:
Հազիվ էինք վերսկսել պանրի՝ հայկական և ոչ հայկական տեսակների ազգային-հայրենասիրական թեման, երբ մեկն էլ եկավ, թռչնային հայացքով նայեց ուղիղ աչքերիս ու սահուն թռցրեց իր ուզածը: Զարմանքս չէի կարող զսպել: Ապշել էի ուղղակի:
-Այո՛, այստեղ նրանք շատ աներես են, պետք է թույլ չտալ, -ասաց ուղեկիցս ու դրանից հետո ինչքան մոտենում էին, ձեռքով քշում էր, այնպես, որ արդեն սովորություն դարձավ տեղի-անտեղի օդում ձեռքը տարուբերելը: Երևի իմ գլուխն էլ նրա ձեռքին հետևելով՝ համաչափ այս ու այն կողմ էր գնում՝ մեկ՝ ձեռքի, մեկ՝ ավազակ ճնճղուկներից մեկի ուղղությամբ: Ես համարյա էլ չէի լսում ո՛չ շվեյցարական, ո՛չ հայկական պանիրների մասին, ո՛չ էլ նրա մյուս կարևոր մտքերը: Երբեմն միայն համաձայնությունս էի արտահայտում՝ կրկնելով նրա ասած վերջին բառերը: Ուշքս ու միտքս ճնճղուկն էր: Այդ ինչպե՛ս նայեց ուղիղ աչքերիս մեջ՝ խորաթափանց, սևեռուն, կարծես ասելու բան ուներ: Ճի՞շտ էր արդյոք նրանց վռնդելը: Ոչ մի տեսակի ընդեղեն կոկորդովս չէր գնում:
Ուղեկիցս ներողություն խնդրեց ու ասաց, որ մի րոպեով պետք է ներս գնա: Պարզ էր՝ ուր: Մնացի մենակ: Խորը շունչ քաշեցի, զննեցի գեղատեսիլ շրջակայքը, փորձելով որսալ սիրածս մենության վայելքի պահերը: Եկա՛վ: Ուղեկիցս չէ, ճնճղուկը՝ կերած-խմած, հանդուգն կեցվածքով: Ուրախացա: Ուզեցի փոխվստահության երկխոսություն սկսել նրա հետ, ցույց տալ, որ ես իր ընկերն եմ: Մինչ ժպիտներիցս լավագույնը պարզեցի նրան՝ որպես սկիզբ, որին հաջորդելու էր անձամբ իմ հյուրասիրությունը, թռչունս առանց ձևական քաղաքավարության ձգվեց դեպի ուղեկցիս ափսեն, ընտրեց գնդիկ կոնֆետը, մի հատ էլ թևը թափ տվեց վրաս ու թռավ-գնաց: Իսկ այդ կոնֆետից հենց այդ մեկն էր, որը ուղեկիցս թղթից հանել էր վեր կենալուց առաջ ու այդպես բաց դրել բաժակի կողքը: Թե ինչու չկերավ, հետո նոր գնար: Կարիքը, երևի, խիստ էր ստիպում: Ահա վերադարձավ: Ճնճղուկը չէ, ուղեկի՛ցս: Առաջարկեց ինձ էլ գնալ իր անցած ճանապարհով, ինչից հրաժարվեցի: Մեղավորի պես շտապեցի հայտնել, որ իր թողած կոնֆետը ճնճղուկը տարավ, չկա՛: Իսկ նա, թե՝
-Իսկ դա կոնֆետ չէր, շաքար էր, սուրճիս մեջ պիտի գցեի:
Ինձ թվաց՝ կասկածանքով նայեց ինձ: Գուցե չհավատաց, որ թռչնակի արածն էր դա:
-Քաղցր փան մը կհաճի՞ք բաթվիրեմ,- հարցական նայեց ինձ:
Չէ՛, սա հաստատ մտածում է՝ կարծել եմ կոնֆետ է՝ կերել եմ: Ախր մինչև այդ մեր սեղանակիցները միայն չարազին էին մոտ գալիս, սրիկաները...
Մի տեսակ սկսեցի անօգնական զգալ ինձ: Սրճարանն էլ սկսեց դուր չգալ այլևս. կարելի էր սովորական աթոռներ դնել բազմոց հիշեցնող բազկաթոռների փոխարեն: Արևի տրամադրությունն էլ կարծես ընկավ՝ եղանակը փոքր-ինչ սառեց: Ու ես հիշեցի իմ հայրենի ճնճղուկներին՝ զուսպ, հեզիկ, համեստ, իսկական հայեցի դաստիարակությամբ: Անասելի կարոտեցի նրանց: Ես իմ հայրենիքի ճնճղուկներին եմ ուզում... Ուրի՛շ են այս եվրոպացի ծտերը, ուրի՛շ...
Շուտով վեր կացանք որպեսզի զննեմ տեղանքը: Ուղեկիցս ասես իր տնային առաջանդրանքն էր ուզում մինչև վերջ կատարած լինել՝ հերթով-կարգով: Քայլելիս մտածում էի, որ սուտ է, թե Շվեյցարիայում գողություն համարյա չկա: Դա, փաստորեն, միայն մարդկանց է վերաբերում: Իսկապես զմայլելի վայր էր: Հատկապես շենքի ներսում բավականին տեսարժան բաներ կային: Օրինակ՝ սրահի դռներից մեկի վրա ցուցանակ կար փակցված, որտեղ նշված էր, որ այստեղ էր կնքվել Սևրի՝ հայերիս համար տխրահռչակ պայմանագիրը: Անգամ այդ պատմական փաստը միտքս չշեղեց այդ անպիտաններից: Ճնճղուկի սևեռուն հայացքն էր աչքիս առաջ: Այս ավազակ ճնճղուկներն ասես հմայած-կախարդած լինեն ինձ…
Դուրս եկանք: Ճնճղուկային շոկը կարծես արդեն սկսում էր լքել ինձ, երբ հենց իմ դիմաց նրանցից մի խումբ տեսա: Չփորձեցին անգամ թռչել-փախչել մեր մոտեցող քայլերից: Չէին կարող: Ինչո՞ւ: Որովհետև արձան էին, ինչու... Ճիշտ իմ ճանաչած կերած-խմած ավազակներն էին: Մի պահ նրանց պես ես էլ քար կտրեցի, նրբանկատ ուղեկցիս կողմից դա թերևս ընկալվեց որպես հիացում և առաջարկեց ինձ նկարվել նրանց հետ, ինչպես, օրինակ, երևելիների հետ են անմահանում: Ոչ միայն չհրաժարվեցի, այլև ինձ բարձր չդասելու համար իջա, պպզեցի նրանց կողքին, որ վերևից չնայեմ այդ թևավոր ավազակախմբին: Մարդը չպետք է հիշաչար լինի թռչունների հանդեպ:
Գիտեմ, որ լավ չէ, երբ մի ամանից ուտում, հետո խոսում են հետևից, բայց տեսնո՞ւմ եք՝ այն ավազակ, գող ճնճղուկների պատվին, որոնցից անգամ ես էի վախենում, հուշարձան-կոթող են կանգնեցնում, իսկ դուք, ճնճղուկնե՛ր իմ պատշգամբի, վախենում եք ինձանից: Օ tempora, o mores! Բայց ամեն դեպքում, ճնճղուկնե՛ր իմ հայրենի, ավելի լավ է՝ ուրախացե՛ք, որ աշխարհում ինչ-որ տեղ ձեր պատվին արձան կա: Դա արդեն հրաշալի է: Դրանից անգամ ես եմ ուրախանում: Արդեն մրսում եմ: Գնացի:
Օ tempora, o mores!- (լատ.) Օ՜, ժամանակներ, օ՜, բարքեր:
Արմենուհի Սիսյան