Օգնիր՝ գտնեմ…
Թռիչքը երկու տղամարդկանց ուղեկցությամբ անցավ:
Մեկը Յակուտիայից էր, ատամնաբույժ, մյուսը՝ Հայաստանից, Իրկուտսկ էր մեկնում. հայ էր: Այն մեկը, որ յակուտ էր ու ատամնաբույժ, ավելի նրբանկատ գտնվեց. նախ տեղը զիջեց անծանոթ կնոջը, որ պատուհանի մոտ լինի, ապաև` կնոջ ձեռքի փոքր ճամպրուկը հարմար տեղավորեց իր գլխավերևի դարակում: Հայ տղամարդը հետևում էր, բայց այնպես, որ ավելի շատ փորձում էր տեղը բերել կնոջ`որոնցից լինելը:
Հայ տղամարդը, որ Աբո ներկայացավ, մեկ էլ շատ արագ անցավ դու-ի ու սկսեց հարցեր տալ: Կինը ուզեց կարճ կապել, բայց բարեկրթությունից, որ իր գլխացավանքն էր դառնում երբեմն, հա, բարեկրթությունից ելնելով`թե.
-Արդեն մի քանի տարի է`չենք տեսնվել, մանկության տարիների ընկերուհիս է հրավիրել. գնում եմ, քանի դեռ կարող եմ. հետո`ընտանիք, երեխա, հոգսեր…
-Պսակված չե՞ս,- միանգամից պայծառացավ Աբոն:
-Դեռ ժամանակ ունեմ,-ժպտաց կինն ու մտածեց`վերջ, այլևս ոչ մի հարց ու պատասխան…
Մինչ յակուտ ատամնաբույժը կհարցներ`հարմա՞ր է տեղը, կարիք ունի՞ ինչ-որ բանի, հայ տղամարդը պատմում էր, որ ինքն ազատ մարդ է, ինչպես ուզում, այդպես էլ ապրում է, օրը գիտի, կպավ էլ, կպավ, բաց չի թողնում ոչ մի փեշ, իր կինը չգիտի, որ էնտեղ էլ ընտանիք ունի, կարո՞ղ է պիտի «դակլադ» տա, երկու տարին մեկ մի ամսով գալիս-գնում է, փողով ապահովում է, էլ ի՞նչ է պետք. ուրիշները դա էլ չեն անում…
Հա, ուրիշ ինչ է պետք հայ կնոջը…
Փառք Աստծո, սուտը փողով չէ:
Առաջին անգամն է դժվար: Հետո մի քանի օրով տնից դուրս չեն գալիս, սուրճի անգամ չեն գնում հարևանների տուն, նրանց հարցերին, թե` բա ուր ես, աղչի, չկաս ու չկաս, աղչին թե` հեչ, Աբոն էր եկել, ժամանակ չէր լինում, տարբեր տեղեր էինք գնում, կանչել է մոտը, ձմեռը կգնամ էրեխեքի հետ: Հետո երբ ձմռան գնալը ստվում էր, աղչին թե`չէ՛, չստացվեց, գործերը շատ են, օբյեկտը պիտի հանձնեն, ասում է`ավելի լավ է`ինքը գա ամառը, ծախսն էլ քիչ կլինի…
Բայց ո՞ր ամառը…
Առաջին մի քանի անգամն է դժվարը…
Հետո սովորում է աղչին, մի քանի նկար է ֆոտոշոփ անում, տեղադրում իր ֆեյսբուքյան էջում, տակին`լատինատառ մի քանի սրտալի գրառում ընտանեկան սիրուն կյանքից, նաև`Աբոյի հետ գնացած մի երկու քեֆի կամ հարսանիքի նկարներ, անպայման մի զգեստով ու հարդարանքով, որ տեսած չլինեն սուրճի ընկերուհիները, որ պատմելիք ունենա ու Աբոյի գլուխը գովի…
Հետո գիշերները մատներն է կրծում աղչին ու սպասում…
Սպասում է, թե երբ է անցնելու երկու-երեք տարին, որ էլի մի ամսով ամուսին ունենա գլխին, սպասում է, թե երբ է ստանալու խոստացած փողերը, որ խանութի ու հարևանների պարտքերը փակի, որ մանկապարտեզի վարձը տա, որ երեխեքի դպրոցական պարագաները հասցնի, որ աղչին էլ մի քանի անգամ հարևաններին սուրճի կանչել կարողանա, որ չասեն.
-Աբոյիդ ձեռը քարի տա՞կ է, որ մի քաղցր սեղան չես դնում, կանչես սիրտ սրտի տանք, շփվենք…
Ու քանի որ աղչին մենակ չէ իր ճակատագրով, իր բախտակիցները լռում են, իսկ կողքներին մշտական ամուսին ունեցողները`չարախնդում թերևս…
Տարիները ընտելացնում են չլինելության, տարիները զսպվածություն են սովորեցնում, բայց աղչին մի օր չէ մի օր կին զգալ է ուզում իրեն…
Ու վերջ: Վաստակում է է՛ն անունը…
Այսքան մի բան…
Չէ, այսքանը չէ: Նաև պիտի այնպես անի աղչին, որ իր անունը մարդկանց բերանը չընկնի: Որ հանկարծ Աբոն չիմանա, որ ինքը մի օր կին լինել է ուզեցել. թույլ է եղել ու դեմն առնել չի կարողացել այդ ցանկության, տրվել է թուլությանն, ու հիմա աղչին ատում է ինքն իրեն, որ «չէ» ասել չի կարողացել է՜ն մի օրը է՜ն մեկին…
Հա, ուրիշ ի՞նչ է պետք հայ կնոջը…
Ոչինչ…
«Ի՜նչ լավ է, որ ես իմ կյանքի տերն եմ», -գրեթե բարձրաձայն մտածում է կինը` մոռանալավ անգամ, թե ինչու է հիմա ինքն օտար ճամփեքին, ու սիրալիր ժպտում է յակուտ ատամնաբույժին, որ փորձում էր հասկանալ իր ժպիտի առիթը…
Առժամանակ անց, երբ ինքնաթիռում սկսվում է հայկական կերուխումը, կինն էլ է հանում իր մոտ եղած բրդուճները, որ ընկերուհու պնդմամբ էր վերցրել (առավոտ լուսով օդանավակայան էր հասել`իրեն ճանապարհելու քիչ է թե, իր Լիլիթ ընկերուհին հետն էլ բրդուճներ էր բերել ու խցկել ձեռքի պայուսակը):
Բրդուճներից երկուսը տալիս է յակուտ ատամնաբույժին, երկուսը` երկու ընտանիքավոր, ինքն իրենից գոհ հայ տղամարդուն, մնացած երկուսից մեկն իրեն է պահում, մյուսը մեկնում է իր հետևում նստած տղուկին, որն անվերջ ամպերը բռնել էր ուզում, անվերջ ուզում էր հասկանալ`դրանք, այդ ամպերը պի՞նդ են, թե՞ փափուկ:
Տեսնել չէր կարող երեխային, բայց այնքան տարված էր նրանով, որ մեկ էլ ուզում էր շրջվեր ու հարցերին, որ տղան տալիս էր հորը, ինքը պատասխաներ:
Հայրն առանձնապես հաճույքով էլ չէր արձագանքում արդեն. հոգնել էր, թերևս, պատասխաններ հորինելուց, քանի որ այնքան էլ հեշտ չէր որդու անկանխատեսելի երևակայությանը պատասխաններ գտնելը: Դե մարդը որքա՞ն հորիներ: Սպառվել էր ու ոչ թե պատասխանում, այլ փորձում էր շեղել տղուկին, որ իրեն վերջապես հանգիստ թողնի…
-Ну, сынок, сколько можно, видишь я сплю, отстань, да.
Տղան, հասկանալով, որ պատասխան չի ստանալու, միևնույն է, հա կրկնում էր վերջինը տված ու պատասխան այդպես էլ չստացած հարցը…
-Тучи они твердые или мягкие, ну скажи, папа?
Հենց դրա համար է բրդուճը տալիս տղային`մտածելով, որ վերջապես նրան կշեղի, բայց՝ իզուր: Լսում է մի կարճ սպասիբո, ու նորից ականջին է հասնում տղայի`ասես թե բոլորից նեղացած մտմտուքը…
***
Դեռ չէր հայտարարվել վայրէջքը, բոլորն արդեն ոտքի վրա էին: Հայ տղամարդը փորձում է կնոջը խոսեցնել, այնքան անտաշ, որքան հնարավոր է պատկերացնել: Ապա ծիծաղում է անբնական ու հայտարարում`
-Կիջեցնեմ ճամպրուկդ, հո տվածդ հացը չե՞մ ուրանա, քուրո…
Կինը, պատասխան չգտնելով, պապանձվում է:
Մինչդեռ, յակուտ ատամնաբույժը, որ կնոջը հիացրել էր խոսակցություն սկսելու և միջարկումներ անելու խիստ բարեկրթությամբ, արդեն իջեցրել էր ճամպրուկը, բայց պահում էր իր ձեռքին, թե`
-Կիջնենք ինքնաթիռից, հետո կվերցնեք:
Ծանր տհաճությունից ազատվածի պես, ինքնաթիռից իջնում են թե չէ, կինը վերցնում է ճամպրուկը, սիրալիր ժպտում յակուտ ատամնաբույժին, ստանում պատասխան ժպիտն ու շնորհակալությունը հաճելի ընկերակցության համար, և արագացնում քայլերը:
Հետևից դեռ լսում է հայ տղամարդու գռեհիկ հրավերը.
-Մինչև Իրկուտսկի թռիչքը դեռ 6 ժամ ունեմ, հենց էնպես հո չեմ մնալու, արի կլինի`մնա, լավ ժամանակ կանցկացնենք…
Որքա՜ն զզվելի են երկու ընտանիք ունեցող ու ոչ մի բարոյական սահման չունեցող աբոները:
***
Մինչ փորձում էր մոռանալ վերջին մի քանի րոպեների հայկական աղմուկն ու իրարանցումն ինքնաթիռում, հայ տղամարդու կերպարը, որ բացահայտ սրտխառնոց էր առաջացրել, անձնագրային ստուգումների կետում բախվեց երկու ռուս, բառի բուն իմաստով, հավուհիների, որ իրենց անհեթեթ հարցերով ափից հանեցին կնոջը:
Հետևանքը եղավ այն, որ կինն արդեն հարցերին պատասխանելու փոխարեն գոռալով բաներ էր բացատրում նրանց…
Իսկ ընդամենը`նկարը կասկած էր առաջացրել. անձնագրի լուսանկարում կնոջ մազերի գույնը մի փոքր ավելի բաց էր:
Իսկ ընդամենը`Իրան այցելության անձնագրային կնիքը մի շարք հիմար հարցերի պատասխանելու առիթ էր տվել, ու քրքրում էին կնոջը, իբր թե քաղաքավարությամբ:Ստիպված էր դատարկ հայացքով այդ աշխատակցուհիների հարցին`ինչո՞ւ է գնացել Իրան, ի՞նչ նպատակով, բացատրություն տալ, թե ի՞նչ է Պարսկահայքը հայի համար, ի՞նչ են Ուրմիան, Սուրբ Թադեն ու Ստեփանոսը, Ջուղայի խաչքարերն ու Փայաջուկը…
Խոսում էր գրեթե գոռալով, ու եթե մի քիչ էլ երկարեր այդ անցակետային ստուգում կոչվածը, վերադարձի տոմս կվերցներ: Այ, այդքան զայրացած…
***
Երկու օր շարունակ ընկերուհու հետ վայելում էին մանկության ակոսներին պահ տված քաղցր հուշերը, թափառում էին անծանոթ քաղաքի`մեկը մյուսին այնքան նման փողոցներով, ընկերուհու ծրագրած թանգարաններով ու հայկականություն հիշեցնող վայրերով:
Իր բոլոր ուղևորությունների անփոփոխ պլանն էր դա. եթե այցելվող վայրում որևէ բան կա, որ առնչվում է ազգայինին, պիտի բաց չթողնի…
Երրորդ օրը սկսվել ու չէր անցնում:
Սխալվել էր: Ուշքումիտքը փախուստի մեջ էր, պատճառի, որն իրեն տարել էր օտար ճամփաներում թափառելու…
«Թող համրանա մի օր, թող լերդանա ու կանգ առնի գրչի թանաքը, մի օր թող լինի, որ էլ չճմլվի սիրտս իմ բացակայության քո՛ անտարբերությունից… Դու հայտնվեցիր կյանքի ախտաբեր կոշտ հարվածները մոռացնել տալու համար: Հիմա ո՞վ պիտի քեզանից հետոն տանելի դարձնի: Թե՞ էլի մի տասը տարի անց կհայտնվես ու ոչի՛նչ պատահածի պես կտաս սովորական դարձած հարցը` ինչի, իմը չե՞ս, աղջի՛կ ջան…»:
Սովորույթ էր դարձել ինքն իրեն խոսելը:
Երբ լռում էր, թվում էր, թե ամեն լռություն կորստի է մատնում մի շատ կարևոր վրձնահարված, որը պիտի ավարտուն դարձներ նրա դեմքը: Տողերն այլևս չէին օգնում: Այնպես խառն էին, բազմանշանակ. որտեղ էր ինքն ավարտվում, որտեղից էր նա սկսվում`չէր հասկանում:
«Իջիր ծաղկի վրա, կանաչ ու դեղին սյուքի նմանվիր, պարուրիր ու տար, տար` առաջվա պես ու հետ մի նայիր… Հեռուներից տուն դառնալու պես է հուշը քեզ բերող, հևիհև է, սրտապատառ ու երկա՜ր-երկար… Լինում է, չէ՞, էն որ երազից արթնանում ես, արթնանում ես, արթնանում ես ու չես արթնանում… Այ ճի՛շտ այդպես է ինձ կենսազրկում քեզ պատմող հուշը…»:
Չէր խաղաղվում, իսկ անհանգստությանը գումարվում էր նաև օտար տեղում լինելու անհարմարությունը:
«Ի՜նչ խոցելի է համարձակությունս: Արցունքի մի կաթիլ է սառել մնացել այտիս: Տեսողությո՞ւնս է խավարած, թե խավարն է տեսադաշտս... Որ ծայրեիծայր քեզնով է լցված: Մի՛ հորինիր: Սիրուց չեն մեռնում: Ես էլ չմեռա: Գալարվեցի: Ճչացի: Մոռացա ինձ քո գիշերներում: Փնտրեցի ինձ տողերիդ բացակներում: Բայց չմեռա...»:
Վե՛րջ…
Հրահանգեց ինքն իրեն ու որոշեց վերադասավորվել մնացած դեռ մի քանի օրերի մեջ: Ինչ օգուտ փախուստից, եթե պիտի չկարողանար ազատվել ինքն իրենից. նրանից ազատվել չի լինում, գոնե ինքն իրենի՛ց ազատվեր…
Փորձում էր դուրս գալ վայրկյանի պատկերից, մտքի կաշկանդից, հիշողության ճաղերից: Սեղմած, ամուր փակած աչքերի միջից դուրս պրծնել էր փորձում: Անօգուտ: Հեռվում թողածը հմայում էր դարձյալ, կանչում, տանում ու տանում ուրիշ մի հեռու…
***
Այն բանից հետո, որ հետադարձի տոմսը փոխել տվեց ու ասաց`վերադառնում է, ընկերուհին անակնկալի եկավ, որքան էլ խնդրեց, թե`եկել ես մնա էլի, ինչ մի գործ ունես, որ դեռ տեղ չհասած…
Ինչպես բացեր սիրտը ընկերուհու առաջ, որ այդքան ջերմորեն դիմավորել ու հոգում էր իր մասին, ինչպես ասեր, որ այդքան տարիներ չէին տեսնվել, էլի կարող էին չհանդիպել, հո գալու նպատակը ընկերուհու կարո՛տը չի եղել, որ ինքն իրենից է փախել. իր կարդացած սիրավեպերում ու դիտած ֆիլմերում հերոսուհիները հենց այդպես`փախուստով են հաղթահարում ավերումից հետոն:
Ինքն էլ փորձում էր:
Ու իզուր…
***
Երբ մոտեցավ իր նստատեղին, սիրալիր մի ձայն, հարազատ մայրենիով հարցրեց.
-Թեև իմ տեղը պատուհանի մոտ է, բայց եթե կամենում եք, ես այն սիրով կփոխեմ Ձեզ հետ: Գիտեմ, որ կանայք սիրում են ամպերը հաշվել:
Հայացքը բարձրացրեց ու նայեց երիտասարդին, այնքան լուսավոր, այնքան զուլալ դիմագծերով երիտասարդին: Ժպտում էր շատ ջերմ ու սիրուն: Ինքն էլ ժպտաց, սրտի խորքից, թեթևացած, որ հերթական աբոյի հետ չի լինելու ճանապարհը:
Ինքնաթիռը օդ բարձրացավ`ամպերից վեր ցրելով հոգու խորքում կուտակված ցավեցնող կարոտն ու անավարտ սպասումը…
Հիշեց տղուկին, որ բոլորից խռոված, թուշիկները սեղմած`անվերջ կրկնում էր իրեն հուզող հարցը`ամպերը կո՞շտ են, թե՞ փափուկ…
Երեք օրերի արանքում ոչինչ չի փոխվել:
Չկայացած փախուստ:
Մեկնում էր:
Վերադառնում է:
Դատարկ է ներսը…
Միակը, որ ամպերից վեր զբաղեցնում էր միտքը, այդպես էլ իր հարցի պատասխանը չգտած տղուկն էր. տեսնես գոնե գտա՞վ իր հարցի պատասխանը…
Ի վերջո, իրենք իրենցից փախչել չկարողացող այս թափառականները կո՞շտ են, թե՞ փափուկ…
Գեղեցիկ Մարգարյան