Աղավնիները
Ամեն քաղաք, անշուշտ, իր խորհրդանիշներն ունի՝ պաշտոնական, ոչ պաշտոնական, սիրելի ու ոչ այնքան։ Ու թեև իմ մանկության քաղաքը՝ Կիևն այնքան էր ասոցացվում վայրի շագանակի հետ, որ դրա տերևը հասցրել էր նույնիսկ տեղ զբաղեցնել քաղաքի զինանշանի վրա, այնուամենայնիվ, մի բան էլ կա, որն առաջինն է մղվում տարիքի հետ նոսրացող, բայց և տարիքի հետ էլ ամեն անգամ ավելի գունավորվող կիևյան իմ հիշողությունների մեջ։
Աղավնիները։
Վայրի, մոխրագույն, խաղաղ ու գեղեցիկ աղավնիները։ Նրանք թռչում էին Կիևի երկնքում որպես աշխարհի ամենաազատ ու անհոգ արարածներ, միևնույն ժամանակ գեղեցկացնում քաղաքի փողոցները ներքևում՝ իրենց փոքր ու մեծ խմբերով, մեզանից բուլկիների փշուրներ սպասելով, բայց միևնույն ժամանակ մերժելով որևէ մեկից կախյալ լինելու ցանկացած նախադրյալ։
Աղավնիներն ամենուր էին, և Կիևում մեծացող ու իրեն հարգող ամեն երեխա գիտեր նրանց մոտենալու, առանց նրանց արժանապատվությունը վիրավորելու վերջիններիս կերակրելու ու նրանց մասին հոգ տանելու այլ ձևերը։ Ո՛նց էի ուրախանում, երբ պատշգամբից նկատում էի, որ աղունիկները նստել են հորս մեքենայի գլխին։ Մայրս ասել էր՝ լավ նշան է, ես էլ շատ լավ էի հիշել դա։ Երևի որովհետև ամեն ինչ, ինչը հայրիկի կյանքը կարող էր հեշտացնել՝ ինձ համար դեռ այն ժամանակներից շատ ուրախալի և անբեկանելի էր։ Անշուշտ, աղավնու ծրտածը լավ նշան էր, եթե չասենք՝ հարգի էր, թեև այս մեկը ոչ բոլորն էին հասկանում, հատկապես երիտասարդ սերունդը։ Բայց և այնպես՝ փողոցային աղավնիների ու նրանց տարբեր յուրահատուկ սովորությունների հետ գլոբալ խնդիրներ իմ քաղաքում չուներ ոչ ոք։
Հետագայում, իհարկե, շատ ճամփորդեցի և աշխարհի տարբեր քաղաքներում շատ վայրի աղավնիներ տեսա, բայց դրանք ոչ մի տեղ այդքան ազատ ու այդքան անհոգ չեն թվացել, ինչպես Կիևի՝ շագանակի տերևներով պատված փողոցների այդ փոքրիկ հերոսները։
***
Վերջերս շատ եմ մտածում կիևյան աղավնիների մասին։ Տեսնես՝ ի՞նչ են անում մեկ մարող և մեկ էլ ահագնացող խառնաշփոթի մեջ, տեսնես՝ նույն խաղաղությամբ են թռչում ու բուլկու փշուրներ որոնում, տեսնես՝ դատարկված թաղամասերում փշուր տվող ունե՞ն։ Տեսնես՝ անդորրը եթե այլևս նրանցը չէ, ապա ո՞ր դռնով է փախել։ Տեսնես՝ երկինքը եթե այլևս նրանցը չէ, ապա ո՛ր ռումբն է հաղթել իմ մանկության աղավնիներին։
Այն մանկության, որտեղ շատ շագանակ կար, շատ գույներ ու շատ խաղաղության աղավնիներ։
Մենք 3-րդ դպրոցի կողքով էինք գնում իմ մանկապարտեզ, որի անունն էր «Դյույմովոչկա»։ Ճիշտ այն ժամանակվա իմ տեսքին համապատասխան անունով մանկապարտեզ։ Ապշեցուցիչ էր, թե ես ինչ հաճույքով էի ուտում այնտեղի կաղամբով տոլման, նույն ինքը՝ «գոլուբցի», որի մեջ ուկրաինացի խոհարարները խառնում էին նաև գազար ու խոզի ճարպ։ Եվ պատկերացրեք, թե սա ինչպես կարող էր մինչև հոգու ամենախորքը խոցել իմ՝ արմատներով պոլսահայ մորը, որի հայկական տոլման, ինչպես «Կտոր մը երկինք» ֆիլմի մեջ Թուրքֆանդա մորաքույրն էր ասում՝ «քաղաքը կգովե»։ Բայց մայրս միշտ էլ մեծահոգի կին է եղել, դա էլ ներվեց։ Թեև մինչև օրս երբեմն դեռ հիշում է ու մեղմորեն երեսով տալիս այդ «հանցանքս»։
Ինձ «Դյույմովոչկայում» շատ էին սիրում։ Լավ նկարելու, ռուսախոս դայակներից լավ ուկրաիներեն խոսելու, երկար թարթիչների ու այն բանի համար, որ հայրս աշխատում էր հացի գործարանում ու կարողանում էր պահեստից ձու հայթայթել մանկապարտեզի դաստիարակների համար։ Դժվար, ծանր առաջ գնացող տարիներ էին։ Ո՛նց էին խանդավառվում Լյուդմիլա Միկոլաևնան և դայակ Նինան, երբ հորս «Մոսկվիչը» կանգնում էր մանկապարտեզի մուտքի մոտ։
Մենք, իհարկե, օրը երեք անգամ լավ սնվում, ցերեկը իբր քնում, և դրսում շատ խառը ժամանակ էինք անցկացնում «Դյույմովոչկա»-ում, որտեղ ես հասցրել էի մի տղայի գլուխը քարով բացել, ջրով բաժակում սոխ աճեցնել սովորել և երեք լեզվով գրել։ Բայց միևնույն է՝ ես աղավնու նման միշտ փորձում էի փախուստի դիմել՝ հենց իմ երկինքը նեղվածք էր զգացնել տալիս։
Ես մեր խմբի միակ հայն էի, եթե չհաշվենք Տանյային, որի մայրական պապիկը Արցախի հայ էր ու Տանյային «տանձ» բառն էր սովորեցրել։ Երբեք չեմ մոռանա, թե ինչպես էի փախել մանկապարտեզից։ Շատ երկար էի պատրաստվել ու համարձակություն հավաքել։ Եվ իմ բախտից ճանապարհին ինձ բռնացրել էր խոհարարի օգնական ու մեր հարևան տիկին Լյուդան, որն առևտրի էր դուրս եկել մանկապարտեզի անմիջապես դիմացը գործող շուկայում։
-Софійко, куди так поспішаєш?
-до Єревана․․․․
Եվ ես ամենայն լրջությամբ Երևան էի պատրաստվում գնալ, թեև չգիտեի՝ ինչպե՞ս։ Մեր դաստիարակին, որն այն ժամանակ դեռ նորաձևությունից դուրս չեկած ոսկյա ատամներ ուներ և Ուկրաինայի համար խիստ տարօրինակ հայրանուն՝ «Ադոլֆովնա», խոստովանել էի, որ այդ օրը երկինքը Երևանի երկնքին եմ նմանեցրել ու մտածել, որ հենց երկինքն էլ ցույց կտա ճանապարհը։
Ճիշտ էլ մտածել եմ, փաստորեն։ Արի ու տես, որ այն ժամանակներից դեռ խելքս մի բան կտրել է։ Երկինքը միշտ ցույց է տալիս ճիշտ ճանապարհը։ Ինչ արած, որ դժբախտաբար կամ բարեբախտաբար տիկին Լյուդան հայտնվեց ճանապարհիս։ Դժբախտաբար կամ բարեբախտաբար։ Այ սա ոչ ոք երբեք չի իմանա։ Պետք էլ չի։
Տեսնես՝ երկինքը եթե այլևս մոխրագույն աղավնիներինը չէ, ապա ո՛վ է հաղթել իմ մանկության աղավնիներին ու երկնքին․․․
***
Ասում են՝ երկինքը մեկն է։ Ասել է թե, փոքրիկ Սոֆիա, չկա «Երևանի երկինք», «Կիևի երկինք» ու նման բաներ։ Թուրքիայում խաղաղության կարոտ մարդիկ հաճախ ասում են՝ այս երկնքի տակ բոլորիս համար էլ տեղ կա։
Ճիշտ է։ Այսինքն՝ պետք է որ ճիշտ լինի։
Ապա ինչո՞ւ մենք պարբերաբար ու շարունակաբար, մի քանի տասնյակ տարին մեկ այդքան նեղվածք ենք զգում ինչ-որ մի երկնքի տակ։ Այն աստիճանի, որ ուզում ենք ճղել այն, փախչել։ Այնքան նեղվածք, որ նույնիսկ աղավնիները չեն փրկում։ Չեն կանգնեցնում։
«Դուք բնա՞վ աղավնիներ չեք դիտել», -կասեր սիրելի Հրանտ Դինքը։
Չեն տեսել երևի, ախպարիկ։
Թե չէ՝ ո՞նց կարող էին Կիևի աղավնիների հետ մեծացած, նրանց համար բուլկու փշուր պահած մարդիկ երկինք ավերել։
Եվ իսկապես․ տեսնես ի՞նչպես են իմ մանկության աղավնիները, տեսնես Հադրութի անտառների եղնիկները կամ, ինչպես Հադրութում էին ասում, «կեխտարները, հո խաղաղությունը չե՞ն կորցրել, և տեսնես երկինքը երբևէ բոլորինը կլինի՞․․․
Մարդ հոգնում է երկինք ճղելուց։ Շատ անմիտ զբաղմունք է։
Ախր, այ տնաշեններ, դուք բնա՞վ աղավնիներ չեք դիտել․․․
․․․«Եվ բնազդաբար սկսում եմ ինքս ինձ տանջել:
Այս տանջանքի մի կողմում հետաքրքրությունն է, մյուսում՝ անհանգստությունը:
Մի կողմում ուշադրությունն է, մյուսում՝ երկչոտությունը․․․
Ճի՛շտ աղավնու եմ նմանվել…» (Հրանտ Դինք)
Սոֆյա Հակոբյան