Աստղիկը
Քարերը ծանր էին երեկվա պես: Բայց վարդագույն: Հատ-հատ կրում էր, դնում իրար վրա, շողուլով չափում, նայում, որ հանկարծ ծուռ չբարձրանա իր տան պատը: Ծառ արդեն տնկել էր, որդի ուներ:
Միանգամից մերժեց բոլոր ընկերների ու բարեկամների ասված կամ չասված առաջարկը, թե բա՝ «ինչո՞վ օգնենք». հերիք չէ՝ կես դար ապրում էր ծուռ աշխարհում, նաև հիշում էր հարյուր տարեկանում մեռած մեծ տատի խոսքը. «Սաղ հաշիվ ա»: Ինքն էլ իր հաշիվներն ուներ՝ սաղի հետ, դեռ 14 տարեկանից, երբ առաջին անգամ փախավ հոր տնից: Մինչև հիմա համոզված է, որ իրականում դա փախուստ չէր. ինքն ուղղակի առավոտյան զարթնեց, հասկացավ ու հեռացավ:
Երբ ընկեր-բարեկամներով, ծանոթ-հարազատներով, ոստիկաններով դիմացի շենքի տանիքում գտան ու բերեցին տուն, հայրը 14-ամյա որդուն կանգնեցրեց պատի տակ ու գոռաց.
-Ի՞նչդ ա պակաս:
Ինքն էլ նայեց հոր աչքերի մեջ ու ասաց.
-Ես էս տանը երազ չեմ տեսնում:
Ու չէր տեսնում: Իր ընկերներն իրենց տներում տեսնում էին, ինքը՝ չէր տեսնում: Նույնիսկ հարևան շենքի յոթերորդ հարկի իրենց տան պատուհանի դիմաց ջութակ նվագող Աստղիկը տեսնում էր, ինքը՝ չէր տեսնում: Որ չտեսներ, ինչպե՞ս կնվագեր, այն էլ ամեն օր: Աստղի՜կը...
Որոշեցին, որ տղան հոգեկան խնդիրներ ունի՝ չնայած գարուն էր: Բժիշկը պարզաբանեց. «Սաղ անքնությունից ա»: Հայրը լռեց՝ երևի հիշելով կնոջ՝ մուննաթ դարձած խնդրանքը՝ «Էս մահճակալի ճռճռոցը վերացրու էլի», որին տարիների ընթացքում ավելացել էր՝ «տղամարդ ես, չէ՞»:
Ինքն էլ լռեց. հո չէ՞ր ասելու, որ Աստղիկն սկսել էր նաև գիշերները նվագել: Դա մի տեսակ հոր ու որդու զրույց չէ, նույնիսկ երկու տղամարդու, ընկերների զրույց չէ: Բայց հաշիվ է: Սաղ հաշիվ է:
Որդու՝ «անքնություն» ախտորոշումից հետո նույնիսկ մոխրամանը հայրը չէր դատարկում, էլ ուր մնաց ազատվեր ծանր մտքերից: Չգիտես ինչու՝ դրանք միշտ վրա էին հասնում տանը: Տունն էլ ո՞րն է՝ մեկ սենյականոց բնակարան. միակ սենյակում հա՛մ ճռճռացող մահճակալն էր, հա՛մ անքնությունը, հա՛մ էլ մամայի հոտը, որի դեմ անզոր էր նույնիսկ հոր մոխրամանը:
Պարզվեց՝ «անքնությունը» վարակ է: Երբեմն՝ մահացու: Հիմա ինքը քար է կրում, հիմա ինքը հիշում է հոր անշարժության առավոտը, ապրված օրերի պես լեփ-լեցուն մոխրամանը, մորը, որ դատարկեց այդ մոխրամանը՝ ինչպես սովորական, ամենօրյա գործ, հոտը՝ ծխի ու մամայի, որ պարզվեց միևնույն բանն են, և կամ չեն կարող լինել՝ մեկն առանց մյուսի, և մահճակալը, որ էլ երբեք չճռճռաց... Մոր աչքերը նույնպես բաց էին անշարժության այդ առավոտ՝ անքնությունից:
Երկրորդ անգամ տնից փախավ, երբ քառասունութ տարեկան էր: Երբեք չսովորեց ջութակ նվագել. դա իր համար այլմոլորակայինների մենաշնորհ էր: Բայց երբ Աստղիկի պատուհանը փակվեց ու ապակու վրա գրվեց «Վաճառվում է», առավ... Ջութակ: Երբեմն բացում էր, նայում, նույնիսկ շոշափում ու նորից դնում տեղը: Կինը նույնպես չէր նվագում: Հույս ուներ, որ որդին... Իսկ նա վերցրեց ու ուրիշին նվիրեց ջութակը. «Մեկ ա՝ ոչ մեկս չի նվագում, պետք չի մեզ»,-ասաց հորը: Ինքն էլ ապտակեց որդուն: Տղան էլ աննախադեպությունից ցնցված՝ շրխացրեց դուռը: Կինն էլ ասաց. «Գնա ու հետ բեր տղուս, տղամարդ ես, չէ՞»: Ինքն էլ գնացել էր (ի՞նչ փախուստ) որդուն հետ բերելու... Տնից: Սաղ հաշիվ է:
Սկզբում հյուսիս գնաց, հետո հարավ, արևելք, արևմուտք: Հիմա քար է կրում, իրար վրա է շարում, հիմա պատը բարձրանում է՝ իր ու ուրիշների միջև: Ծանր, վարդագույն պատը: Հիմա ինքը, քրտինքի մեջ կորած, զգում է հեռվում, գուցե հենց քարին նստած հոր քուլամշուշ հայացքը՝ իրեն լուռ ուղղված, և որդուն՝ նույնքան հեռվում, որը, սակայն, ամենևին չի նայում իր կողմը: Լավ է. չի ծխում:
Հիմա ինքը տուն է կառուցում, որտեղ վստահ է`երազ է տեսնելու՝ աստղերի չափ:
Երկու տարի փնտրեցին մայր ու որդի իրեն՝ մինչև հասկացան, որ աշխարհի պատմությունն իրականում հայրերին փնտրելու պատմություն է: Կամ առհասարակ՝ փնտրելու: Ճանաչվեց անհետ կորած, ճիշտ է՝ կինն ասում էր՝ «Անհույս կորած»:
Բայց ի՞նչ է նշանակում մարդու կորչելը: Այսինքն մարդը կար ու էլ չկա՞՝ ո՛չ Հյուսիսում, ո՛չ Հարավում, ո՛չ Արևելքում, ո՛չ Արևմուտքում, գուցե չի էլ եղե՞լ ոչ մի տեղ: Օրինակ ո՞վ գիտի աստղերի տեղը, հասկանալի է՝ երկնքում են, բայց որտե՞ղ:
Պատերը կանգնած են, ամուր են, հողահեն են: Մարդը հենվել է իր կառուցած պատին: Նա շատ է հոգնել: Կես, բայց`դար: Մարդը չի նայում հեռվում՝ սոված գայլերի աչքերի պես բոցկլտացող ուրիշների տների լույսերին, ընդ որում՝ շարժվող: Մարդը նայում է աստղային անշարժությանը և չի հասկանում, նա իսկապես չի հասկանում (իսկ կարո՞ղ է), թե ո՞ւր է գնում ինքը: Դեպի աստղե՞րը, գուցե ոչ մի տե՞ղ...
Հովիկ Աֆյան