Երբ նավը հասնի
Մայրն առաջին անգամ ինքնաթիռ նստեց ու առաջին անգամ հայտնվեց ծովափին։ Նա չգիտեր, որ երկինքն այդքան բարձր է, իսկ ծովը՝ այդքան լայն։ Նրա աշխարհում ամենաբարձր կետը գյուղի դիմացի լեռն էր, որտեղ հինավուրց վանքի ստվերում ննջում է ժամանակը, որպեսզի ամեն օր չափի վանքի հայացքի խորությունը։
Երբ մայրը ոտքով հասնում էր այնտեղ ու աղոթում, ժամանակը բացում էր աչքերը, նայում էր նրա կորած երիտասարդությանը, մի պահ ասես խղճում էր նրան, բայց հաջորդ րոպեներին հասկանում էր, որ գործ ունի ուժեղ մարդու հետ։ Ժամանակը նահանջում էր նրա քնքուշ ձայնի ներքո, դառնում ոգեղեն շարական ու գրկում վանքի պատերը, գրկում նրա սիրտը։ Նրա սիրտը և վանքի պատերը նույն խունացած գույնն ունեին, բայց երկու տեղերում էլ տարածվում էր բուժիչ խնկահոտը։
Ծովը փռվել էր նրանց առաջ՝ ինչպես մի անվերջանալի ու լուռ սպասում, ինչպես անորոշություն՝ լի բազում հարցերով։ Բայց ծովը կապույտ էր, ու կապույտը խաղաղություն էր խոստանում։ Նրանք նստած էին ափին, ոտքերը՝ ավազի մեջ թաղված, ձեռքերը՝ ինչպես խարիսխ, բայց հոգով շարժման մեջ։ Լռության մեջ կար մի խոր գիտակցություն․ այն գիտակցությունը, որ հոսելը սովորական շարժում չէ, ու երբ հոսանքը սկսվում է, այլևս չես կարող կանգնել այնտեղ, որտեղ կաս։
-Տեսա՞ր ծովն ինչ լայն է, մա՛մ։
-Հա՛, շատ լայն է։ Գիտե՞ս, երբ փոքր էի, գյուղի աղբյուրի մոտ նստում էի ու ժամերով նայում էի ակին։ Ինձ թվում էր՝ այնտեղից հոսող բարակ ջուրը գնո՜ւմ, թափվում է աշխարհի ամենամեծ ծովը։ Մեկ-մեկ ես էլ էի ուզում հետը հոսել, հասնել այնտեղ, որտեղ ծովը կդիմավորի ինձ, բայց վախենում էի։ Մտածում էի՝ ինչ վտանգավոր բան է մեծ ծովը, այն կխորտակի ինձ միանգամից, առանց խոսքի, մեկ հզոր ալիքով…
-Գուցեև։ Բայց հոսել պետք էր։ Թե դեպի ուր՝ կյանքը ցույց կտար։ Դու չուզեցիր հոսել, մնացիր աղբյուրի մոտ։
-Ես հետևում էի, թե ինչպես ես դու հոսում, ինչ հունով և դեպի ուր։ Դա էլ է հոսելու մի ձև։ Երբ անձրևներ էին լինում՝ հորդառատ անձրևներ, վախենում էի՝ մտածելով, որ դու չես դիմանա, կվարարես, դուրս կգաս ափերիցդ կամ գուցե կլճանաս մի որևէ տեղ, չես կարողանա առաջ հոսել։ Միշտ երազել եմ, որ դու թափվես մեծ ծովն այնպես, ինչպես աշխարհի ամենասիրուն ջրվեժն է թափվում՝ հազար գույներով, կախարդական։ Ես դա հեռուստացույցով եմ տեսել, չգիտեմ որտեղ է, բայց այն հրաշալի է…
-Բայց դու ասում էիր, որ վախենում էիր մեծ ծովից։
-Ես՝ հա։ Բայց դու՝ ոչ։ Որովհետև դու ստեղծված ես ընթացքի համար։ Դու արդեն գիտես այնպես հոսել, որ սիրուն հուն գծես, հասնես այնտեղ ու չկորչես ճամփեքին։ Ես այսքան տարի հետևել եմ քեզ։ Չէի կարող համ քեզ հետևել, համ ինքս հոսել։ Դա միաժամանակ անելը դժվար էր ինձ համար։ Եվ հետո… չունեի իմ հունը։ Իմ հունը քանդել էին տարիները, պատերազմները։ Կորուստները հեղեղների պես եկան ու տարան ինձ պահող պատերը։ Եվ ես մնացի մենակ, չուզեցի նորից կառուցել այն։ Վախեցա, որ երբ սկսեմ կառուցել, հեղեղները նորից կգան․․․Հիմա նայում եմ քեզ ու հասկանում եմ, որ դու այն ես, ինչ ես վախեցա լինել։
-Դու այնքան լավ ես խոսում իմ մասին, մա՛, ասես քո աղջիկը չեմ ու դու չգիտես, թե ես ինչքան թերություններ ունեմ։ Ես կուզեի լինել այն, ինչ դու կարծում ես, բայց ես այն եմ, ինչ կամ, ու դա հեռու է քո ասածից։
-Տեսնո՞ւմ ես նավը, որ ճոճվում է հեռվում։ Տե՛ս, ալիքները շատ են, ինքը՝ մենակ։ Նա չի կարող ինքն իրեն տեսնել, բայց մենք տեսնում ենք, չէ՞։ Նա չգիտի՝ կխորտակվի՞, թե կփրկվի, բայց մենք տեսնում ենք, որ նա կռվում է ալիքների դեմ ու հաստատ չի խորտակվի։ Ես առաջին անգամ եմ ծով տեսնում, բայց շատ եմ տեսել մարդկանց, որոնք նավակներ են կառուցում կամ մեծ նավեր։ Դու նավ կառուցող ես։ Առաջ նավակներ էիր կառուցում՝ մտքերից, լռությունից, երազներից, հիասթափությունից, իսկ հիմա՝ նավ։ Մեծ նավ։ Մինչև փոքրը չկառուցես, մեծը չես կարող կառուցել։ Մինչև սխալ չկառուցես, չես կարող հասկանալ, թե ինչպես ճիշտ կառուցել։ Ես տեսել եմ քեզ կառուցելիս՝ քո լռության մեջ, քո միայնակ գիշերներում, երբ աշխարհը քնած էր, իսկ դու՝ արթուն։ Երբ աստեղերը փշրվում էին երկնքում, թափվում ձեռքերիդ վրա, բայց դու հավաքում էիր նրանցից մնացած լույսը, իրար էիր կպցնում թաքուն արցունքներով և մանկան պես ուրախանում էիր քո ստեղծածով։ Քո նավը պիտի երկար լողա, ինչքան էլ փոթորիներ լինեն… Իրական խաղաղությունն այն է, ինչ մնում է փոթորիկներից հետո․․․
Նրանք լռեցին։ Ծովը սկսեց երգել իր մշտական, խաղաղ մրմունջով։ Նրա ալիքներում շշնջում էին հազարավոր խրատներ։ Երկինքն իջել էր ավելի ցած, աղոտ լույսով գրկել էր նրանց, կարծես ուզում էր չփարատել նրանց միջև եղած նուրբ մելամաղձությունը։
Եվ այդ պահին աղջիկը կորավ մոր հայացքի մեջ, դարձավ փոքրիկ. այն նույն փոքրիկը, որ գիշերները չէր քնում՝ սպասելով հեքիաթի ավարտին, որի վերջը միշտ բաց էր մնում։ Նա ուզում էր, որ մայրը շարունակի, բայց մայրերը միշտ հասկանում են, թե երբ է պետք լռել, երբ՝ խոսել։
-Իսկ եթե ես հոգնե՞մ, մա՛մ…
-Ուղղակի հանգստացիր։ Ոչ բոլոր հոսանքները պետք է հաղթես։ Որոշ տեղերում պետք է լողալ՝ աչքերդ փակ, վստահելով, որ ներսիդ նավն ինքն է գտնելու ուղին։ Վստահիր քո հոսքին։ Որովհետև դու նույնը չես, ինչ տարիներ առաջ, ինչ օրեր առաջ։ Դու արդեն ջուր չես միայն, դու նաև հուն ես դարձել՝ քո իսկ ձեռքով սարքած։ Ջրերը միշտ գալիս ու գնում են, բայց հուները մնում են։
Մայրը մի բուռ ավազ վերցրեց, նայեց մանր հատիկներին։
-Տե՛ս, ամեն հատիկ մի պատմություն ունի։ Երբ ջուրը հեռանում է, նրանք մնում են։ Ինչպե՞ս։ Որովհետև սովորել են մնալ, կանգնել, ամրանալ։ Դու պիտի մի օր դառնաս այդպիսին։ Հոսես, բայց հիշես, որ երբեմն պիտի կանգնել՝ ամրանալու համար։
Երբ վերադարձան ծովափից, հաճախ էր նայում երկնքին։ Ու երբ անձրև էր գալիս, ժպտում էր։ Զգույշ, մեղմ ժպիտով, ինչպես նոր երգ լսելու պահին։ Նա մտածեց մոր մասին, պատկերացրեց նրան գյուղի սարը բարձրանալիս, վանքի մեջ աղոթելիս։ Շարականները հասնում էին ականջին, հետո դառնում ծովի շառաչ, դառնում ալիք, գնում դեպի հեռուները... Ծովում խնկահոտ էր տարածվում։
Նա հասկացավ՝ մայրն էլ է կառուցել իր բաժին նավը. կառուցել է՝ առանց երբևէ տեսնելու մեծ ծովը։ Նա կառուցել է այն աղոթքից, սիրուց, սպասումից, որի մեջ բոլոր դատարկ տեղերը լցրել է լույսով։ Նա գիտեր՝ իր նավը կհասնի այնտեղ, որտեղ ինքը չի հասել։ Ու երբ նավը հասնի… ինքն էլ կհասնի։ Ինքն էլ...
Հերմինե Ավագյան