Համբերություն քեզ
Սիմոնն անտանելի մարդ էր: Նաև քաշով: Դագաղն, օրինակ, վեց հասուն տղամարդով չկարողացան բարձրացնել, նույնիսկ հրաժարվեցին մոտ գալ: Խեղճ Սուսանը նկատեց, որ գերդաստանի ամենահաղթանդամ տղամարդիկ նույնիսկ հավերժ պառկած ամուսնուն չեն կարողանում բարձրացնել ու առաջին-վերջին անգամ քթի տակ խնդաց՝ թաղման օրը. «Բա իմ ջանը քա՞ր էր»,-անցավ մտքով:
Բայց, քանի որ մեռնելը վարակիչ էր դարձել, ջահել հարազատներին ազատում են դագաղը տանելու պարտականությունից ու դիմեցին սգո սրահ, որ մի քանի մարդ ուղարկեն՝ Սիմոնին վերջին ճանապարհն ուղեկցելու: Այնտեղ էլ հազիվ գտան Սիմոնին տանելու ուժ ունեցող յոթ տղամարդու, ընդ որում, վեցը դագաղն էին տանում, մեկն էլ դիմացից, հետևից, կողքից ասում էր, թե ինչպես է պետք դա անել:
Մեկ այլ խնդիր էր մեքենան: Սովորական «մեռելատարները» հարմար չէին հսկա Սիմոնին տեղափոխելու համար, ու մինչ գերդաստանը մտածում էր, թե ինչ անի, հարևան Հակոբն ասաց. «Երազը հայաթում կանգնած է»: Բավականին հին էր Հակոբի կապույտ «Երազը», վերջին անգամ Հակոբը դրանով երևի մի հինգ տարի առաջ ձմերուկ էր բերել Արարատյան արևավառ դաշտավայրից, երբ ձմերուկի գործ էր անում, հետո սակայն, ինչպես ախտորոշեց թաղի նարդու չեմպիոն ուստա Սեթոն. «Մատոռը խփեց»: Վերջին հինգ տարում թաղի ջահելների առաջին սիգարետի ու համբույրի վայրն էր դարձել Հակոբի «Երազը», ընդ որում, եթե մի հաշվող լիներ, վստահ կպնդեր, որ համբույրների ու սիգարետների թվերը հավասար էին:
Պարզվեց շարժիչը չէր խփել, մի հարյուր հազարի գործ կար, դա էլ Հակոբը վերցրեց իր վրա. «Բա էլ ո՞ր օրվա հարևանն ենք»,-ասաց: Սիմոնին տեղավորեցին հինգ տարի անշարժ մնացած կապույտ «Երազում», ու Հակոբը թափով փակեց դուռն ու նստեց ղեկին:
-Ո՞ւր ենք գնում,-ամեն դեպքում ճշտեց:
-Գերեզմաններ,-ասացին հավաքվածները՝ գլխիկոր մատնելով, թե ուր է գնում մարդն իր ծննդյան օրից:
Սիմոնի ու Սուսանի որդին և աղջիկն իրենց հոր թաղմանը չէին եկել: Սա թափորի խոսակցության ու մանավանդ շշուկների հիմնական թեման էր, չնայած Սիմոնի թաղումն այն թաղումներից էր, որի ժամանակ շշուկները քիչ են լինում, կատակները՝ շատ: Չէ, Սիմոնն, իհարկե, հարգված մարդ էր և՛ գերդաստանում, և՛ թաղում, բայց... Թաղի պատանիներին, օրինակ, միշտ հետաքրքրում էր, թե ինչքան մեծ փոս են փորելու, երբ Սիմոնը մեռնի, որ տեղավորվի մեջը:
«Համբերություն քեզ»,-մոտենում էին Սուսանին հեռու ու մոտիկ կանայք: Սուսանն էլ հիշում էր, թե ինչպես էին այդ նույն կանայք գալիս իրենց տուն ու էլի ասում. «Համբերություն քեզ», երբ Սիմոնը հերթական անգամ ծեծած էր լինում իրեն: Հենց այդ՝ կյանքի ու մահվան պես հավիտենական ծեծի պատճառով էլ զավակները չէին եկել հոր թաղմանը: Որդին, օրինակ, երբ իմացավ, որ հայրը մահացել է, հիշեց մոր շուրթերից ֆշշացող արյունը: Աղջիկն էլ երբեք չէր կարողանում մոռանալ, որ իր դասարանցի երեխաները պնդում էին, որ իր մաման կապույտ է՝ հաշվի առնելով Սուսանի մարմնից՝ երբեք չանհետացող կապտուկները: Մեծացան ու թռան: Երկուսն էլ՝ միասին, առանձին-առանձին համոզում էին մորը, որ թողնի գա, որդին ասում էր. «Թքի-արի», բայց Սուսանը չէր գնում: Ինչո՞ւ չէր գնում... Սուսանն այս հարցի պատասխանը նույնիսկ Սիմոնի թաղման օրը չէր գտնում: Նայում էր ամուսնու սևացող մարմնին ու էլի չէր հասկանում: Սիրո՞ւմ էր, նույնիսկ առաջին համբույրից առաջ չէր սիրում, վախենո՞ւմ էր, Սուսանի հայրը գնդապետ մարդ էր, ինքն էլ դեռ յոթ տարեկանից կրակել գիտեր, ամաչո՞ւմ էր, բայց կապույտ մաշկով ամեն օր տնից դուրս գալիս ինչպե՞ս չէր ամաչում, գուցե նեղացե՞լ էր... Որ մենակ մնաց, որ Սիմոնի հե՛տ մենակ մնաց:
Երբ արդեն փակ դագաղը մի կերպ, հարայ-հրոցով իջեցրին փոսի մեջ, որն, իմիջիայլոց, սովորական խորության էր՝ ի զարմանս թաղի պատանիների ու Սիմոնի բախտից՝ բավականին փափուկ, Սուսանը հիշեց, թե ինչպես մի անգամ քարով մեջքին տվեց ամուսինը: Քաղաքից դուրս քեֆի էին գնացել, երեխաները դեռ փոքր էին, Սիմոնն անմեղ գառան խորոված էր ուտում, մեկ էլ սիրտը հանքային ջուր էր ուզել: Դե, բնականաբար, իր կնոջը պիտի ասեր, որ բերի, ուրիշի կնոջ հետ ի՞նչ գործ ունի: Կանչեց, էլի կանչեց, բայց Սուսանը, դե հիմա կին է, չլսեց, Սիմոնն էլ ձեռքն առավ մոտիկ քարն ու տուր թե կտաս կնոջ մեջքին: Երևի գլխին էր ուզում խփել: «Երանի գլխիս կպներ, պրծնեի»,-առաջինը սա անցավ Սուսանի մտքով, երբ ուրիշների կանայք օգնեցին, որ խեղճ կինը ոտքի կանգնի՝ չդադարող ցավից: «Համբերություն քեզ»,-ասացին մի քանիսը:
«Չկարացին հա՞ գան, երեխեքը»,-թաղումից հետո մի կին չդիմացավ ու շուրթերը հպեց սևազգեստ Սուսանի ականջին:
-Ես չեմ թողել, որ ասեն, որ չնեղվեն,-Սուսանը չշշնջաց. բարձր ասաց:
«Կգա՞ք չէ, բալա՛»,-հեռախոսով ասել էր որդուն Սուսանը: «Լավ, աղջիկս, ոնց ձեզ հարմար ա»,-վերջում ասել էր դստերը:
Երբ հոգեհացի սեղանի շուրջ առաջին անգամ խմեցին Սիմոնի «ողջ կենացը», նրա որդին ու աղջիկը Լոս Անջելեսի Little Armenia փողոցի սրճարաններից մեկում լուռ նստած իրար էին գրկել: Որդին նաև ծխում էր, աղջիկը նոր էր հանգցրել: «Տեսնես հիմա գոնե կգա՞»,-անցնում էր երկուսի մտքով էլ:
Երեխաների վրա նույնիսկ ձայնը չէր բարձրացրել Սիմոնը: Օր չկար, որ նրանց համար մի սիրուն կամ համեղ բան չբերեր: Բայց Սուսանին ծեծում էր նրանց աչքի առաջ: Երբ արդեն մեծացան, մեկ-մեկ մեջ էին ընկնում, որ «մամային փրկեին», բայց հաղթանդամ Սիմոնը գրկում էր կնոջը, հենց գրկում, տանում իրենց ննջասենյակ, դուռը փակում ու այնտեղ շարունակում: Ինչո՞ւ էր ծեծում... Իսկ ինչո՞ւ է սա կարևոր:
Հատկապես փակ դռան հետևում մոր բղավոցն էր ազդում երեխաների վրա: Ավելի շատ, քան երբ հայրն իրենց դիմաց էր ոտնատակ տալիս մորը: Մի անգամ որդին նույնիսկ ասաց: Տեսավ հայրը հաց է ուտում, մոտեցավ ու ասաց.
-Դե որ էդքան տղամարդ ես, իմ աչքի դեմը ծեծի:
Սիմոնը ոչինչ չէր պատասխանել: Միայն երբ որդին սա ասելուց հետո փախել էր իր սենյակ, ինքն իրեն ասել էր. «Կդառնաս տղամարդ, կհասկանաս»:
-Ես հիմա էլ ատում եմ իրեն,-աղջիկն էր՝ հրեշտակների քաղաքում, եղբոր գիրկը:
Որդին, իմիջիայլոց, հոր քթից թռած էր: Ծանոթները պնդում էին, որ Սիմոնն ու իր որդին Գինեսի գրքում են գրանցված՝ որպես իրար ամենաշատը նման հայր ու տղա: Նույնիսկ հոտով իրար նման էին:
Թաղման գիշերը Սուսանն զգաց, ֆիզիկապե՛ս զգաց, թե ինչպես է մարմնի կապտությունն անցնում, ինչպես է ինքը թեթևանում, ասես հենց ինքն է մեռել, ոչ թե Սիմոնը: Մերժեց բոլոր նրանց, ովքեր առաջարկեցին գոնե առաջին գիշերը մենակ չմնալ: «Ի՞նչ գիտեք՝ հենց դա չեմ երազել ամբողջ կյանքում»,-չասաց նրանց, բայց մտածեց Սուսանը: Վերջին անգամ այդպես քնել էր անհիշելի ժամանակներում, երբ մայրը դեռ ողջ էր:
Բայց ինչո՞ւ են զանգում ու ո՞վ է զանգում: Լավ, ասենք հնարավոր չէ հարգել մեռածի հիշատակը, գոնե ապրելու իրավունքը պետք է չէ՞ հարգել: Սուսանը նայեց ժամին, առավոտյան չորսն էր.
-Մա՛մ,-լսվեց այն կողմից՝ հեռախոսի ու օվկիանոսի:
Վաղ առավոտյան Սուսանը հագած-կապած դուրս եկավ տնից՝ առանց ամաչելու կամ վատ զգալու, թե հարևաններն ինչ կասեն երեկ մարդուն թաղած կնոջ հետևից: Իր սիրած ծաղիկներն առավ: Հետո տաքսի նստեց ու վարորդի հարցին. «Օդանավակայա՞ն», պատասխանեց. «Չէ, գերեզմաննե՛ր»:
Հետո վարորդն արդարացավ. «Ուղղակի էս ժամին բոլորն օդանավակայան են գնում»:
-Դու այնքան քիչ բան գիտես բոլորի մասին, տղա՛ս,-ժպտաց Սուսանը:
Հենց «տղաս» էլ ասաց:
Հովիկ Աֆյան