Շարքը
Ամենևին էլ զինվորական չէր շարքը: Սովորական մարդիկ էին: Գուցե հայրեր, որդիներ, կանայք՝ ոչ այնքան ծաղիկներով, որքան ծաղկավոր շորերով: Տարեց մարդիկ՝ արդեն իրենց հիշողությունների ծովը տեսնող աչքերով, երեխաներ, որոնք դեռ չգիտեին, որ կարելի է դատի տալ իրենց ծնողներին՝ իրենց ծնունդի համար: Ու ոչ մի կենդանի, եթե չհաշվենք որոշ հաշվենկատ մարդկանց երկաթե վանդակներում շնչող հավերին, որ ոչ այնքան կենդանի էին, որքան ուտելիք:
Քայլում էին շարքո՛վ: Ամռանը, աշնանը, գարնանը, նույնիսկ ձմռանը, երկուշաբթի, երեքշաբթի, ... Կիրակի, արևածագին, մայրամուտին, նայած օրվա հոգնածության ու տեղանքի՝ նաև գիշերները: Քայլում էին բոլոր քայլողների նպատակով, որ հասնեն ու ինչպես բոլոր քայլողները՝ հայտնի չէ՝ ուր:
Այստեղ, իհարկե, այս պատմությունն ավարտվում է, ամեն դեպքում՝ սա կլիներ հրաշալի ավարտ մի խումբ մարդկանց պատմության, որտեղ ոչ ոք չի մեռնում, չի սիրում, միայն քայլում է՝ ըստ ամենայնի՝ միշտ, ասել է, թե՝ հավերժ, բայց ինչպե՞ս կարող է մի բան ավարտվել, դեռ չսկսված:
Իսկ սկսվեց կիթառից: Մարդկանցից մեկը, ենթադրում եմ՝ երիտասարդ տղա, որ ոչ այնքան սիրահարված էր, այլ լսել էր, որ մարդիկ երբեմն այդպես անում են, գիշերներից մեկի ընթացքում, երբ բոլորը հոգնած էին ու աստղերը չէին տրամադրում տեղափոխության, որոշեց նվագել: Ճիշտ է՝ քչերն էին, որ լսում էին տղային, դե որովհետև շատերը, նույնիսկ տղայի հենց կողքին, քնած էին, իսկ ավելի շատերը՝ հեռու, նախ և առաջ՝ մտքերով, բայց դա չէր խանգարում, որ տղան նվագի: Քանի որ իսկապես բավականին երիտասարդ էր, դժվար թե ուզում էր հիշել, այլ ուզում էր, որ իրեն հիշեն: Մանավանդ դիմացի աղջիկը, որ համառորեն մենամարտում էր Լուսնի հետ՝ աչքերը չփակելով:
Քայլում էին բավականին արագ ու հաջորդ գիշեր, երբ էլի հոգնած էին և ուժ չունեին տեղափոխության համար, ոչ ոք կիթառ չէր նվագում: Տղան բավականին հեռու էր: Նա որոշել էր դուրս գալ շարքից, մնալ իր աստղերի տակ: Ու ոչ ոք նրան չէր հիշում: Մանավանդ Լուսնին հաղթած աղջիկը: Փոխարենը տեղ-տեղ խարույկներ էին վառվում, որոնք ոչ այնքան տաքացնելու համար էին այս տարօրինակ մարդկանց, որքան կերակրելու: Հավն, ի տարբերություն մարդու, երկար է եփվում, բայց ի տարբերություն հավի, մարդը համբերատար է: Թարմ արգանակի հոտը տարածվում էր շուրջբոլորն ու ոչ մի Լուսին և ոչ մի աստղ: Մարդի՛կ: Խոհարարը հասցնում էր շրջել բոլոր կաթսաների մոտով: Խոհարարը շարքից մեկն էր, ենթադրում եմ՝ հիսունին մոտ կին, ըստ երույթին՝ այդպես էլ երեխա չունեցած այրի, քանի որ շարքի տղամարդկանցից ոչ մեկին չի նայում, բայց բոլոր երեխաների գլուխները շոյում էր: Պատրաստ էր: Մարդիկ կուշտ էին, ուրեմն ամեն ինչ հրաշալի էր աստղերի տակ: Անշարք աստղերի:
Տարօրինակ իրադարձությունների երրորդ գիշերը, երբ հանգրվանել էին լեռների քարանձավում՝ համ էլ պատսպարվելով հորդառատ անձրևից, անհետացած խոհարար կնոջն էլ ոչ ոք չհիշեց, եթե իհարկե երեխաներից մեկի՝ «Սովա՜ ծ եմ» բացականչությունը խոհարարի մասին հիշողության վկայություն չէ: Ամեն ծնող սկսեց կերակրել իր երեխային, ամեն հայր սկսեց խլել ուրիշի երեխայի ուտելիքը և մորը: Անձրևն իսկապես հորդառատ էր, նրանցից, որ երբ գալիս են, թվում է, միշտ են եղել ու երբեք չեն գնալու:
Չորրորդ գիշերն էլ ոչ մեկը չէր հիշում իր կնոջը, ամուսնուն, երեխային, ... Միայն շարքը ու հայտնի չէ՝ որտեղ տանող ճանապարհը ու հոգնած կանգառներն այդ ճանապարհին: Ու եթե չլիներ աստվածային առաքելությամբ երեխայի՝ «Սովա՜ծ եմ» ճիչը, կմոռանային նաև, որ մարդիկ են:
Շուտով այդ ճիչն էլ չլսվեց: Հերթական անձրևից հետո քարանձավից դուրս եկած մարդը, որի ո՛չ տարիքի, ո՛չ էլ սեռի մասին գաղափար անգամ չունեմ, իրեն խաղաղություն ապահոված վայրից արդեն կիլոմետրերով հեռու էր ու չէր էլ նկատել, որ հետևից ոչ ոք չի գալիս, կողքին ոչ ոք չի քայլում, դիմացը ոչ մեկը չկա: Ինքը մենակ է, եթե չհաշվենք քիչ հեռվում այս ու այն կողմ նետվող տարօրինակ արարածին, որը ոչ այնքան մարդու հետ էր գնում, այլ կեր փնտրելու: Արարածն ի տարբերություն մարդու հիշում էր, որ պետք է ուտել: Մինչև հիշողության համամարդկային կորուստը արարածն այդ հավ էր կոչվում ու մարդը տեսնում էր նրան, բայց չէր հասկանում, թե ինչ է պետք անել հետը: Ոչ մի բնազդ, ոչ մի գենետիկ հիշողություն, որը եթե լիներ, մարդը հազիվ թե մոռանար դրախտի ճանապարհը՝ մանավանդ աստղերի տակ:
Շուտով հավն էլ որոշեց մնալ. գուցե հիշեց, թե ինչպես է ավարտվում մարդու հետ անցած ճանապարհը, կամ գուցե կերն այդ տեղում աստվածային էր, հնարավոր է պարզապես հավերն էլ երբեմն չեն դիմանում:
Բայց ո՞ւր մնացին մյուսները: Մի՞թե մեռան մի ուրբաթ օր, ցերեկվա շոգին, ինչպես կիթառահար տղան կամ խոհարար կինը: Գուցե հոգնեցի՞ն՝ որոշելով հավերժ մնալ քարանձավում: Գուցե չեն էլ եղե՞լ, ինչը, սակայն, կորած մարդկանց տեղը որոշելու ամենահեշտ միջոցն է բոլոր նրանց համար, ովքեր երբևէ տեսել են, թե ինչպես է այրում կրակը:
Անկեղծ ասած՝ բոլորովին չեմ հիշում: Գիտեմ միայն, որ սովորական ճանապարհ էր: Հեռվում մի կետ էր երևում, հետո չքացավ:
Ապա հայտնվեցին աստղերը: Ուրիշ ոչինչ:
Հովիկ Աֆյան