Վրեժը
Վրեժը որոնվում էր որպես անհետ կորած։ Շատ վաղուց նրան մեր երկրում չէին տեսել։ Ու եթե չլիներ մայրը, բոլորը կհավատային, որ մահացել է:
Մայրն ասում էր.
-Վերջերս շատ մտածկոտ էր դարձել։ Մտածում ու մտածում էր։ Միշտ քչախոս էր եղել, վերջերս ավելի շատ էր լռում։ Հաց էի սարքում՝ իր ամենասիրած բաները, օրերով չէր ուտում։ Չգիտեմ, կռվից հետո ես իմ երեխուն չեմ ճանաչում։ Հիմա էլ չկա։ Տունս դատարկ է ու անիմաստ: Երևի քաղաք է գնացել: Կգա:
Այս քաղաքում աղտոտ է օդը` բնակիչների հոգիների նման։ Ու ձյուն չի գալիս։ Ու հրաշքները հետաձգվել են։ Երևի, որ մարդկանց աչքերը բացվի ու ականջներն էլ սկսեն լսել։ Մրոտ հոգիներ են ամենուր։ Իրենց հոգում Աստված չունեցող մարդիկ այս երկրում բոլորից բարձր խոսելու իրավունքն են զավթել:
Ու քայլում են մարդիկ՝ գեղեցիկ հագնված, բարետես, խնամված, բայց հոգիները՝ ցնցոտիների մեջ։ Անտարբերների մեծ շքերթ քաղաքում ու ոչ միայն:
Այս քաղաքում անվերջ խցանումներ են։ Ու արյունը երակներում սառած մարդիկ։ Հոգնած օրվա բերածից ու տարածից՝ պատրաստ են իրար ոսկոր կրծել, մի ոտաչափ տեղի համար նոր ու ավելի հարմարավետ, նախկինից ավելի մարդաշատ ավտոբուսի մեջ։ Այս քաղաքը գնալով նեղանում է՝ մարդկանց սրտերի նման, իմ սրտի նման։
Գյուղը դարձել է երանելի մի վայր։ Հետ կգնա: Անպայման:
Վրեժը տուն կգնա։
Արդեն հինգ տարուց ավելի էր ոչ ոք չգիտեր՝ ո՞ւր է։
Միայն մայրն էր հավատում, որ աշխարհն էլ շուռ գա իր Վրեժը տուն կդառնա։
Ամեն ձմեռ մայրն իլիկ էր մանում, բրդյա գուլպաներ գործում։
Հարևանուհին, որ ամբողջ աշխարհում եղել էր, ամեն ինչ տեսել, միշտ զարմացած գոռում էր.
-Հայաստան, էդ ո՞նց ես անում, գործարանում այդպես չեն կարողանա։ Քո ձեռքերը պետք է համբուրել ու տաք պահել։ Քո մատերն արվեստի գործեր են ստեղծում:
Ձեռքեր, որ միշտ գրկել ու շոյել են իմացել։ Այս տարիներին միայն դեպի աչքեր ճանապարհն են անցում ու թուլացած սրտին հենվում։
Վրեժը պապին էր նման ՝հաղթանդամ, խելոք ու խորը։ Սառը գլխով էր միշտ ու նույնիսկ, երբ աշխարհում ամենասիրելիին կորցրեց, լուռ մրմնջաց. «Տիրոջ կամքն է, Տիրոջ լույսի մասը դարձավ»։
Հետո մի օր մայրը մտավ ննջարան ու տեսավ՝ կոկիկ սենյակը դատարկ է։ Վերջերս անպակաս ծխախոտի ծխից գոյացած ամպը չկար, անկողնու ծայրին նստած, պատուհանից դուրս նայող ու մտքում բազում ճանապարհներ անցնող որդին չկար։
Բայց տարիներից, հոգսերից կուչ եկած ու փոքրացած մայրը, կտրականապես հրաժարվեց լսել ու հավատալ, որ սա վերջն է ու իր որդուն էլ չի տեսնի։
Ամուր կաղնու նման էր փոքրամարմին կինը դիմակայում կյանքի փոթորիկներին։ Առաջին անգամը չի, ոչ էլ վերջինն է լինելու։ Մտքում աղոթքով մխիթարվող կինը գիտեր ով է իրենից ծնվել, անհնար է, նա կգա։
Աշխարհում ամեն ինչից շատ ատում էր թույլերին ու անտարբերներին։ Նրանք ամենավտանգավորն են։ Ատում էր և նրանց, ովքեր կարծում էին՝ իրենք երբեք բան չեն կարող փոխել։ Եթե չամաչեր իր կին լինելուց, գյուղամիջում լսվող խոսակցությունները կընդհատեր մի մեծ ու զիլ ապտակով։
-Բա հասուն, ոտք-ձեռք ունեցող տղամարդը կասի՝ ես ի՞նչ անեմ, մենք ի՞նչ կարող ենք անել, արդեն որոշված է։
Դու՛, ի՞նչ պակաս որոշող ես։ Չնայած անվերջ հարմարվող քո տեսակն ու՜ր, որոշողն ո՞ւր։ Չէ դու էլ ես որոշել, որոշել լինել կոնմֆորմիստ։ Տաք է, քեզ չեն ծեծում ու մի կտոր հացդ դեռ չեն վերցրել, ուրեմն ամեն բան որոշված է, դու ինչ կարող ես անել։ Քեզ տղամարդ ասողի:
Փոքրամարմին կինը մանում էր իլիկը, սրբում արցունքը ու սպասում։ Սպասում էր իր Վրեժին։
Հինգ տարի է անցել, բայց օդի մեջ միշտ կա նրա օծանելիքի բույրը՝ խառնված ծխից դեղնած պատերին։ Էդ հոտը մեկ-մեկ վառոդի հոտ ունի ու Էդ հոտը հուշում է՝ թեկուզ նորից հինգ, տասը, քսան տարի պետք լինի, նա կգա։
Խաչը, որ կախված է տան ամենաերևացող տեղում հուշում է՝ Հայաստան մայրիկ սա քո խաչն է, համբերիր։
Ձմեռն այս տարի Ամանորի մասին չէ, Նոր տարվա մասին է։ Ձյունը չի շտապում գալ։ Չի շտապում մաքրել օդն աղտոտ։ Հոգիների մուրը լվանալու համար շատ ու շատերի արցունքներ են գուցե պետք։
Իր բաժինը մաքրեց Վրեժի մայրը։ Հայաստանն արյուն-արցունք լացեց գիշերները, իսկ առավոտները կոկիկ հագնվում էր, գլխաշորը կապում ու որոշում ի՞նչ պատրաստի: Եթե որդին էսօր գար ի՞նչ սիրտը կուզեր: Սեղանը միշտ լիքն էր՝ որդու աթոռը դեռ դատարկ:
Գիշերներն ամենածանրն են սպասողների համար: Օրվա ընթացքում երկար ձիգ ու ուժեղ մնալուց հետո քանդվում ես՝ մարդ չկա տեսնող, մարդ չկա լսող:
Էդ գիշերը մեծ լուսին էր գլորում երկնքում: Փողոցում լույս չկար, բայց տեղանքին ծանոթ ամեն ոք կճանաչեր տների ուրվականներին, շներեին ու ստվերներին՝ տուն շտապող:
Ի՜նչ անհավանական սիրուն է գիշերը մեր գյուղում, ի՜նչ անհավանական ազատ է երկինքը մեր տան ուսին հենված:
Ի՜նչ լավ է վերադառնալ տուն, հանգիստ խղճով ու առանց պարտքի:
Շան հաչոցը տարբերվեց մշտականից, վերջին անգամ հինգ տարի առաջ էր այսպես վարվել: Կապը կտրեց, կապը, որ հարևաններն էին վզին կապել, իբր վտանգավոր է, էլ չկա նա ում մի սուլոցը կհանգստացներ ու կստիպեր լռել ու բունը մտնել:
Սևը պատռվեց երկու ստվերների գրկախառնությունից:
Իսկ լուսինը կարծես ոչինչ չնկատելով, ավելի ու ավելի մոտ էր գլորվում: Կարծես նա էլ էր շտապում մտնել Հայաստան մայրիկի տուն ու հանդիսավոր կերպով ասել.
-Ես ճանապարհեցի որդուդ տուն:
Վրեժը տուն եկավ։ Սառն էր ու փոշոտ: Աչքերը պարզությամբ լցված, ուշացած ու կարոտած: Առավոտը եկեղեցու զանգերի հետ պիտի բոլոր անկյուններից լսվեր՝ բարով ես եկել, Վրեժ ջան:
Հենց նույն այդ օրն էր որ բոլոր եթերներում լսվեց՝
-Անծանոթ անձը սպանել է քարտեզագրին։ Տեղեկություն ունեցողները թող կապ հաստատեն...
-Բարև մամ, եկ գնանք տուն, մեր տուն։
Շատ ուշացա։
Շուշանիկ Գյոլչանյան