Երևանյան երկու պատմություն
Այս տանն ապրում են
-Երկու տող էլ մեր մասին գրի, էլի,-ասում կամ հեգնում է բարեկամս, որին հանդիպում եմ մեկ ուրիշի հանկարծահաս հուղարկավորությանը:
Ու մինչ անշնորհքաբար մտածում եմ՝ «ձեր՝ ո՞ւմ», էպիկ պարզաբանում է.
-Մեր՝ այսինքն ողջ մնացածներիս: Ողջ ու առողջ:
Հողը լցնում ենք ու հեռանում՝ ողջ մնացածներով: Ոտքով ենք հեռանում. գերեզմանոցն անմատչելի սարալանջին են սարքել միամիտ մարդիկ, մեքենաներ չեն բարձրանում: Ընտանեկան ալբոմ է դարձել գերեզմանատունը, ընդ որում՝ արդեն գունավոր նկարներն են այնտեղ գերակշռում: Երևի որովհետև կյանքն էլ սպիտակ չէ ու մահը՝ սև, կամ հակառակը:
Հոգեհացի՝ սպիտակ սփռոցներով սեղանների շուրջ ոչ բոլորն են կարողանում ոտքի կանգնել՝ խմելիս: Շատերը ոտքեր չունեն, ոմանք՝ մատներ՝ բաժակ կամ ծաղիկ բռնելու համար: Բարեկամս կանգնում է. ինքը հիշողություն էլ ունի՝ աչքերից դուրս պրծնող: Էլ չի խոսում հետս: Բայց ամեն անգամ, երբ հայացքներով հանդիպում ենք, խնդում է: Հուղարկավորությունների ժամանակ խնդալ ենք սկսել, որովհետև ամենահաճախը այդ ժամանակ ենք հանդիպում, քանի որ մարդու համար խնդալը մեռնելու պես բան է՝ բնական:
Իրենք ջոկատի տղերքով են նստած: Իրենց ջոկատը երեսուն հոգանոց էր, իրենց սեղանի շուրջ հինգ հոգով են նստած: Միայն ինքն է կարողանում կանգնել, բաժակ բռնել: Բոլորն էլ խնդում են: Ու խմում:
Գիշերը որոշում եմ նրա տուն գնալ: Ծնողները վաղուց չկան, կին երբեք չի ունեցել: Բնակարանը երեք սենյականոց է՝ հերքելով միտքը, թե միայնակ մարդիկ ապրում են մեկ սենյականոցներում: Ինքն, օրինակ, հաճախ է ասում. «Որ ամուսնանամ մի սենյականոց եմ առնելու ու իրար գրկած ապրենք»: Դռան վրա գրված է. «Այս տանն ապրում են»: Չգիտեմ ինչու է այդպես գրել, երևի որովհետև շքամուտքի գլխին փորագրված է. «Այս տանն ապրել է հերոս Մհեր Դավթյանը» ու Մհերի լուսանկարը՝ շենքի վրա, գունավոր:
Դուռը չի բացում, բայց չեմ անհանգստանում. ներսից բարձր երաժշտություն եմ լսում: Կամ անհանգստանում եմ: Դուռը, պարզվում է, բաց է: Ներս եմ մտնում: Հնչող երաժշտության տակ հնարավոր է միայն մեկ բան՝ պարել: Ինքը նստած է: Ինքը նստած լացում է: Ինքը ինձ չի նկատում, ու պարզվում է՝ ես էլ իրեն երբեք չեմ նկատել: Հո չի՞ մեռել, որ նկատեմ, ոտքի է կանգնում, բաժակ է բռնում, նույնիսկ ապրում է, ինչո՞ւ նկատեմ, ինչպե՞ս նկատեմ:
Նստում եմ կողքին: Վերջապես տեսնում է ինձ: Ինքն այն տարվա գարնանն է ծնվել, ես՝ ամռանը: Մի-մի հատ ծխում ենք: Իմ կրակվառիչը սև է, նրանը՝ նարնջագույն: Ես պատերազմին չեմ մասնակցել, նա այնտեղից ողջ է եկել: Ողջ ու առողջ: Բարեբախտաբար: Ցավոք: Երաժշտության տակ հնարավոր է միայն մեկ բան՝ պարել: Պարզվում է՝ նաև լռել ու ծխել:
Թափում եմ մոխրամանն ու դուրս եմ գալիս տնից: Դուռը բաց եմ թողնում: Ինքն անջատում է երաժշտությունը: Արդեն դրսում տեսնում եմ, որ նաև բնակարանի լույսերը:
-Բարի գիշեր, բարեկամս:
Ու երկրորդ տողը. «Ապրե՛ս»:
***
Ալիքների գաղտնիքը
Աթոռը ծալովիներից է: Նրանցից, որ երբ նստել պետք չէ, փակում ես, որ շատ տեղ չգրավի տանը, չխանգարի մարդու՝ սեփական տանն ազատ տեղաշարժվելու՝ սահմանադրական կամ բնատուր իրավունքին: Բայց երևի փակած վիճակում էլ է խեղճը խանգարում, դրա համար պատշգամբում են դրել: Պատշգամբը քաղաքին է նայում, քաղաքը ծալովիներից է: Նրանցից, որ անհրաժեշտության դեպքում դնում ես գրպանդ, ավելի հայրենասերները՝ ծոցագրպանը, ու գնում ուր ուզում ես, երբ ուզում ես, որքան ուզում ես, որքան հեռու ուզում ես:
Սրճարանը հենց պատշգամբի տակ է, դիմացի մայթին: Սրճարանի աթոռները չեն ծալվում. երկաթից են, երևի որովհետև միշտ մարդաշատ սրճարանում ոչինչ չի խանգարում, հո տուն չէ՞: «Կիրակի» է կոչվում սրճարանը:
Աթոռը ծալովի է ու երկու ոտք ունի: Գուլպաներով: Մեկը մյուսին հպված, մեկը մյուսին տաքացնելու: Գուլպաներին ոչ մի ծաղիկ չկա, իսկ կարող էին: Ոտքերը վաղուց բարձրակրունկ կոշիկ չեն հագել, բայց երբեմն այնպես են ձգվում՝ ասես բարձրակրունկի մեջ լինեն: Քաղաքում տաք է: Սրճարանում ոչ ոք գուլպա չի հագնում: Նույնիսկ պաշտգամբին նայող մատուցողը: Հենց նա, որ տեսնում է՝ ինչպես է սիրահարվում ու բաժանվում, բաժանվում ու սիրահարվում քաղաքը: Հենց նա, որ հանկարծ տեսնում է, որ պատշգամբում աթոռի ոտքերն արդեն առանց գուլպաների են, նույնիսկ դեղնակարմիր լաքով: Պարզվում է նավակ էլ կա՝ մատներից մի քիչ վերև, որ առաջին անգամ բաց ծով է դուրս եկել: Բարձրակրունկները հենց այս ոտքերի համար են: Երկնագույն: Ծովագույն: Սկզբի ու վերջի գույն: Այդ գույն: Աթոռը ծալվում է: Աթոռն իր կյանքում առաջին անգամ ծալվում է: Պատշգամբի՝ սենյակին նայող պատուհանը բաց է մնում ու երեկոյան քամին վերջապես սեր է խոստովանում վարագույրին՝ այդպես էլ չհասկանալով, թե ինչո՞ւ են խոստովանում միայն սերն ու մեղքը: Վարագույրը վերհիշելով իր՝ էնդրյուուայեթային էությունն սկսում է պարել՝ մատնելով, որ տանը մարդ չկա. աթոռը ծալվել է:
«Կիրակի»-ն սկսվում է գիշերը: Սրճարանից երևում են ամբողջ քաղաքի պատշգամբները՝ բաց, թե փակ պատուհաններով. երևո՛ւմ են: Սևը չի երևում գիշերը, բայց փայլը երևում է: Կոշիկների փայլը: Աթոռն արդեն չորս ոտք ունի: Աթոռն արդեն աթոռներ է: Նավակը վստահ է լողում, ալիքները սև են: Սև են ու փայլող, նավակին գրկած՝ անվնաս ուղեկցելո՞ւ, թե՞ անվերադարձ կործանելու համար: Ալիքների գաղտնիքն է: Նավակն էլ չգիտի, նավակին պետք էլ չէ դա իմանալը: Նավակը ծով է դուրս եկել: Նավակը կարոտել էր ծովը: Ծովում բարձրակրունկներ չեն հագնում: Դրանք մի կողմ են շպրտվել: Հետո աստղ է հայտնվում պատշգամբում՝ բոցկլտացող-մարող, մարող-բոցկլտացող:
Օրն սկսվում է առավոտյան: Գուլպաներով կինը պատշգամբում լվացք է փռում: «Կիրակի»-ի մատուցողը տեսնում է, որ աթոռը ծալովիներից է, չորս ոտք ունի, մի հատ է, որ դրա տակ սպիտակ թղթից նավակ կա, որի մեջ բոցկլտացած-մարված սիգարետներ են: Գուլպաներով կինը չի տեսնում, «Կիրակիի» մատուցողը տեսնում է: Կամ հակառակը:
Հովիկ Աֆյան